U C H IN C H I B O ‘LIM
D I N A M I K A
X II BOB.
D IN A M IK A N IN G A SO SIY T U SH U N C H A L A R I.
M O D D IY N U Q T A D IN A M IK A SIN IN G IKKI
A S O S IY MASALASI
62 - § . Dinamika qonunlari
1. Inersiya qonuni. T ash q i m u h itd an a jratilg an m o d d iy n u q ta
ta s h q a rid a n k u c h t a ’sir e tm a g u n c h a o ‘z in in g
tin c h h o la tin i yoki
t o ‘g ‘ri chiziqli va teng o ic h o v li harakatini saqlashga intiladi.
S h u n i t a ’kidlab o ‘tish kerakki, b itta kuch t a ’sirida b o ‘lgan m o d
diy n u q ta (jism) bir xil vaqt o rasid a turli m asofaga siljiydi va tezligi
h a r xil b o ‘ladi. D em ak, m o d d iy n u q talar b itta kuch t a ’sirida o ‘zla-
rin ing tezligini tez yoki sekin o ‘zgartiradi.
Bu xususiyat moddiy nuq
taning inertligi deyiladi. M oddiy nuqtaning inertlik o ‘lchovi fizik m iq-
d o r b o ‘lib, u
massa (m) deb ataladi.
T o ‘g ‘ri c h iz iq li va te n g o ‘lch o v li h a ra k a t m o d d iy n u q ta n in g
inersiyasi b o ‘yich a h a ra k a tid a n iborat. Bu h odisani t a ’riflovchi qo-
n u n dinam ikan ing b i r i n c h i q o n u n i deb yuritiladi.
D inam ikaning birinchi q o n u n i qanoatlantiradigan sanoq sistem a
si inersial sistem a deyiladi. In ersiya q o n un i
b ajarilm aydigan sanoq
sistem a inersial b o ‘lm agan sistem a deb ataladi.
M arkazi Q uyosh bilan u stm a -u st tushuvchi, o ‘qlari
esa m os ra-
vishda tan la b olingan yulduzlarga to m o n yo ‘n algan sanoq sistem asi
ning inersial ekanligi tajrib ad a aniqlangan. K o‘p in ch a, texnik m asa-
lalarni
yech ish d a, Y er bilan m ah k a m b o g ia n g a n sistem aga
inersial
sanoq sistemasi deb q aralad i. Bu h o ld a Y erning o ‘z o ‘qi atrofldagi
a y la n m a h a ra k a ti h a m d a Q u y osh va yulduzlarga
n isb atan harakati
hisobga olinm aydi.
