4.
Kuchlarning erkinlik qonuni. M o d d iy
nuq tan in g b ir q a n c h a k u ch teng t a ’sir
etuvchisi
tufayli olgan tezlan ishi h a r qaysi k u c h n in g alo-
h id a t a ’sirid a n hosil b o ‘lgan
te z la n is h la rin in g
geom etrik yig‘indisiga teng ( 1 19-rasm ), y a ’ni:
a = Y ,a v ■
(62.4)
l
(62.4)
tenglikni ikki to m o n in i
m ga k o ‘payti-
ramiz:
та - ^
mdy.
D em ak,
(62.5)
(62.5) ifoda bir q a n ch a kuch t a ’siridagi m oddiy n u q ta uch u n d i
nam ikaning asosiy tenglam asidir.
(62.5) ifodani (62.1) bilan taqqoslashdan k o ‘ramizki, m oddiy nuq
taga b ir n e c h a k u ch q o ‘yilgan b o ‘lsa, (62.1) dagi
F ni shu k u c h la r
ning teng t a ’sir etuvchisi deb q arash kerak.
6 3 - § . Erkin va erksiz moddiy nuqta dinamikasining ikki
asosiy masalasi
D in am ik a m asalalarini asosiy ikkita turga ajratish m um kin. Bu
m asalalar erkin m oddiy nuq ta u c h u n quyidagicha:
D in a m ik a n in g b i r i n с h i a s o s i y m a s a l a s i d a m o d d iy
nu q ta m assasi va un in g h arak at q o n u n i berilgan b o ‘lib, h arak atlan -
tiruvchi kuchni to pish so ‘raladi.
D in a m ik a n in g i k k i n c h i a s o s i y m a s a l a s i
esa m o d d iy
n u q ta m assasi va unga t a ’sir e tu v c h i k uch m a ’lum b o ‘lg an d a, shu
k u ch t a ’sirid an hosil b o ‘ladigan k in em a tik e le m en tlarn i to p ish d a n
iborat.
T ex n ikada erksiz (bog‘lanishdagi) m oddiy
nu q ta h arak atin i tek-
shirishg a d o ir k o 'p lab m asalalarni yechishga t o ‘g ‘ri keladi. Bunday
h o lla rd a n u q tag a q o ‘yilgan bogManish uni q o ‘zg‘alm as
sirt yoki chi-
ziq u stid a h a ra k a t qilishga m ajb u r etadi.
Erksiz m o dd iy nu q ta harakatiga doir m asalalarni yechishda m az
kur n u q ta b o g ‘lan ish d a n o zo d e tilib , q o ‘yilgan b og‘lanish
reaksiya
kuchi bilan alm ashtiriladi.
N a tija d a m oddiy nuqta dinam ikasining asosiy tenglam asi quyida
g ich a yoziladi:
104
