X BOB.
QAYTA SU G ‘URTALASH
10.1. Qayta sug‘urtalash haqida tushimcha
Qayta sug‘urtalash — sug'urtalashga riskni qabul qilish bilan
bog‘hq iqtisodiy munosabatlar tizimi (risklami birlamchi joylash-
tirish); sug‘urtalovchi muvozanatlashgan sug‘urta portfehni yara-
tish va sug'urta operatsiyalarining moliyaviy barqarorligini ta ’-
minlash maqsadida qabul qihb ohngan riskning bir qismini o‘zaro
kehshilgan holda boshqa sug'urtalovchiga berishi (riskni ikkilam-
chi joylEishtirish). Qayta sug'urtalash
operatsiyalarini, asosan,
ixtisoslashgan qayta sug'urtalash kompaniyalari amalga oshiradi.
Qayta sixg‘urtalash aktiv (riskni berish) ya passiv (riskni qabul qihb
olish) ko‘rinishida bo‘ladi. Bundan tashqari, qayta sug‘urtalash
nisbiy va nonisbiy shaklda bo‘ladi.
Ayrim holatlarda qayta sug‘urtalash
operatsiyalari qayta su-
g'urtalovchi broker — ikkita tomon, ya’ni sug‘urta kompaniyasi va
qayta sug'urtalovchi kompaniyasi o‘rtasidagi vositachidir.
Qayta sug'urta qilish shartnomalari,
bir tomondan, sug‘urta
kompaniyalari o‘rtasida o'zaro tuzihshi yoki ikkinchi tomondan,
sug‘urta kompaniyasi va ixtisoslashgan qayta sug‘urta qilish kom
paniyasi o‘rtasida tuzihshi mumkin. Bu yerda shartnoma o‘zi nima
degan savol tug‘ilishi mumkin. O ‘zbekiston Respublikasining
Fuqarohk kodeksining 354-moddasida «Ikki yoki bir necha shaxs
ning fuqarolik huquqlari va burchlarini vujudga keltirish, o'zgar-
tirish yoki bekor qiUsh haqidagi kelishuvi shartnoma deyiladi»,
deb ko‘rsatilgan. Dastlab, sug‘urta kompaniyasi o‘zining mohyaviy
qobihyatini mustahkamlash maqsadida qabul qihb
ohngan riskning
bir qismini boshqa sug‘urta kompaniyasida yoki ixtisoslashgan
qayta sug‘urta qilish kompaniyasida sug‘urtalash to ‘g‘risida qaror
qabul qiladi. Ushbu qaroming ijrosini ta’minlash maqsadida sug‘urta-
166
lovchi ixtisoslashgan sug'urta kompaniyasiga murojaat qiladi. Agar
qayta sug'urtalovchi kompaniya riskni qayta sug'urta
qilishga
rozilik bildirsa, ular o'rtasida qayta sug‘urtalash shartnomasi tuzi
ladi. Shuni alohida ta’kidlash lozimM, shartnoma shartlarida, unda
ishtirok etuvchi tomonlaming huquqlari va majburiyatlari, ohngan
majburiyatlarning bajarilishi
yuzasidan javobgariik, shaftnoma-
ning kuchga kirishi, amal qilish va bekor etihshi qoidalari mujas-
sam bo'lishi kerak.
Shuningdek, shartnomada qayta sug'urta-
lash mukofoti miqdori va javobgarlik hajmi ko'rsatilishi zamr.
O'zbekiston Respublikasining amaldagi qonun hujjatlariga ko'ra,
qayta sug'urta qilishda sug'urta tovonini yoki sug'urta puhni to'lash
uchun asosiy sug'urta shartnomasi bo'yicha sug'urtalanuvchi
oldida ushbu shartnoma bo'yicha sug'urta kompaniyasi javobgar
bo'lib qolaveradi. Biroq asosiy sug'urta shartnomasi bo'yicha
sug'urtalanuvchi hisoblangan sug'urta tashkiloti sug'urta hodisasi
yuz berishidan oldin tugatilgan taqdirda, uning ushbu shartnoma
bo'yicha huquq va majburiyatlarining qayta sug'urta
qilingan
qismi qayta sug'urta qilish shartnomasi bo'yicha sug'urtalovchiga
o'tadi.
Qayta sug'urta qihsh shartnomalari bir qator o'ziga xos belgi-
larga egaki, ular bo'yicha ushbu shartnomalar savdo va boshqa
turdagi shartnomalardan tubdan farq qiladi.
Shuning uchun ham
qayta sug'urta qilish sohasini nazariy jihatdan qaysi sug'urta tar-
mog'iga kiritish yoxud uni mustaqil sug'urta sohasi sifatida qarash
ancha bahs-munozarani talab qiladi.
Agar sug'urta hodisasi ro'y bersa, bu haqda sug'urta kompa
niyasi qayta sug'urtalovchi kompaniyaga darhol xabar qihshi ke
rak. O'z navbatida, qayta sug'urtalovchi kompaniya shartnomada
ko'zda tutilgan qoplamani to'lashi shart. Qayta sug'urta qilish
kompaniyasi shartnoma bo'yicha o'z majburiyatlarini’to'la-to'kis
bajarsa, u holda shartnoma ijro etilgan hisoblanadi.
167
