Auditorning kasbiy javobgarligini sug^urtalash bo‘yicha

lumotlari, sug'urta bozori konyukturasi, tavakkalchUik darajasi, 
sug‘urtalanuvchi faoliyati turini sug‘urta qilish muddati, tanlan­
gan tavakkalchilik va tavakkalchihk darajasiga ta’sir qiluvchi bosh­
qa holatlar hisobga ohngan holda belgilanadi.
Sug'urta mukofoti auditorhk xizmatlami amalga oshirishga 
doir rejalashtirilayotgan aylanma mablag‘ asosida belgilanadi. Su- 
g‘urta shartnomasining amal qilish muddati yoki shartnomada 
belgilangan boshqa davming tugashi bilan odatda sug‘urta puli va 
sug‘urta mukofoti miqdori sug‘urtalanuvehi faoliyatining natijalari 
hisobga ohngan holda qayta hisoblanadi.
Sug'urta mukofotini to ‘lash tartibi tomonlar kelishuvi bo‘yi- 
cha belgilanadi: bir yo‘la yoki qisman sug'urtachining hisobraqa- 
miga naqd pulsiz olkazish yo‘li bilan. Sug‘urta mukofoti sug‘ur- 
talanuvchi tomonidan sug‘urta shartnomasida kelisWlgan muddat 
ichida shartnoma imzolangan kundan boshlab to‘lanadi. Sug‘urta 
mukofoti to ‘Mq to‘lanmagan holatda sug'urta puli sug‘urta to ‘lo- 
vining tolangan qismiga mutanosib ravishda kamayadi.
Shartnomani bir yildan kam muddatga tuzilganda sug'urta 
mukofoti yillik sug‘urta mukofoti summasidan foiz hisobida ajra- 
tiladi. Sug‘urta shartnomasiga to liq bir oy amal qilinmagan 
holatda ham sug‘urta mukofoti to‘Uq to ‘lanadi. Shartnomani bir 
yildan ortiq muddatga tuzishda sug‘urta tolovi imtiyozU tarif stav- 
kalari bo'yicha hisoblanadi.
Sug‘urta mukofoti to liq to‘lanmagan holatda sug‘urta polisida 
sug'urtalanuvchi tomonidan haqiqatdan ham tolaiïgan sug‘urta 
mukofoti va unga tegishli sug'urta puli ko‘rsatiladi.
Sug'urtalanuvchi sug'urtachiga yozma ravishda sug‘urta shart­
nomasiga amal qilish muddati ichida tavakkalchilik darajasidagi 
o‘zgarishlar haqida xabar qilishi shart. Agarda tavakkalchilik dara- 
jasining oshishi sug‘urta mukofoti miqdorini oshirish zaruratini 
yuzaga keltirganda sug'urtachi sug‘urtalanuvchiga qo'shimcha 
sug'urta mukofoti uchun hisob bilan birga sug‘urta shartnomasiga 
kiritilgan tegishli qo‘shimchalami ham jo ‘natadi. Sug‘urtalanuvchi
160

ci()‘shimcha sug‘urta mukofotini to ‘lashi va mukofot uchun hi- 
sobni hamda shartnomaga qo'shimcha matnini oigan kundan bosh- 
liib sug'urta shartnomasida kelishilgan muddat ichida qo‘shim- 
chani imzolashi yoki sug‘urta shartnomasini buzishni talab qilishi 
mumkin.
Agarda sug'urtalanuvchi ko‘rsatilgan xatti-harakatlami bajar­
masa, sug'urtachi sug'urta shartnomasini bekor qUishni va shart­
nomani bekor qilish orqali yetkazilgan zararni qoplashni talab 
qihsh huquqiga ega.
Sug'urta shartnomasini amal qilish davri tugagandan keyin va 
u bo'yicha sug'urta holati sodir etilmasa, sug'urtalanuvchiga shart­
noma bo'yicha to'langan sug'urta mukofotining bir qismi qayta- 
riladi.
Sug'urtalovchining javobgarligi uning hisobraqamiga sug'urta 
mukofoti kelib tushgan kundan boshlanadi, sug'urta to'lovini to ‘- 
lash bo'yicha sug'urtachi javobgarligining kuchga kirishi odatda 
sug'urta pohsi bilan tasdiqlanadi. Sug'urta pohsi sug'urtalanuv­
chiga sug'urta mukofotini sug'urtachining hisobraqamiga sug'urta 
shartnomasida kehshilgan muddat ichida kehb tushgan kundan 
boshlab beriladi.
Sug'urta holati sodir etilganda yoki uning boshlanishiga sabab 
bo'luvchi holatlarda, shuningdek, uchinchi shaxsdan e’tirozlar 
kelib tushganda sug'urtalanuvchi sug'urta holati sabablari, uning 
bnrishi va oqibatlarini aniqlash uchun kerakli choralarni, zarar- 
ning oldini olish yoki kamaytirish, zarar yetkazilgan shaxslar 
hayoti va mulkini saqlashga oid barcha imkoni bor va maqsadga 
muvofiq choralarni ko'rishi, qisqa muddat ichida sug'urta qiluv- 
chiga ushbu holatning sodir etilgani haqida xabar berishi va unga 
ushbu ishga taalluqh barcha hujjatlami yuborishi, sug'urta qiluv- 
chiga uning oqibatlari, sudda ishni ko'rish va ushbu ishga taalluqU 
boshqa faktlar haqida ma’lumot berishi, agarda sug'urtalanuvchi 
sug'urta holati bo'yicha sug'urtachi va sug'urtalanuvchining 
manfaatlarini sudda hamda suddan tashqari tartibda himoya qilish
161

uchun o‘z advokatini yoki boshqa vakolath shaxsni tayinlash kerak 
deb hisoblasa, unga bu borada imkoni boricha yordam berishi, 
zarami tolamasligi, sug'urta holati bo‘yicha sug‘urtalanuvchiga 
bñdirilgan talablami qisman yoki to ‘liq tan olmasligi, bunday 
talablami bartaraf etish bo‘yicha sug‘urta qiluvchining roziligisiz 
hech qanday majburiyatlami qabul qilmasügi, sug'urtalanuvchi 
imkoni boricha sug‘urta qiluvchining zarar yetkazilgan mulkni 
ko‘zdan kechirish va yetkazilgan zarar miqdorini belgilashda 
ishtirok etishini ta’minlashi, sug‘urta holatida yetkazilgan zarar 
uchun javobgar bolgan uchinchi shaxsga nisbatan teskari talab­
lami ta’minlashga oid barcha choralami ko‘rishi, agarda sug‘urta- 
lanuvchida zarami muntazam tolashni to‘xtatishi yoki uning miq­
dorini qisqartirish imkoni paydo bolganda, bu haqida sug‘ur- 
tachiga xabar berishi va bunday tolovlam i to‘xtatish yoki ular- 
ning miqdorini kamaytirish bo‘yicha barcha choralami ko‘rishi 
shart.
Sug‘urtachi sug‘urta shartnomasi bo‘yicha sug‘urtalanuvchi- 
ning sug‘urta holati sababü yuzaga kelgan mulkiy yo‘qotishlari- 
ning o‘rnini toldiradi. Agarda shartnomaga amal qilish davrida 
ahamiyatga ega bolgan sug‘urta holati sug‘urta qiüsh boshlan- 
gunga qadar ahamiyatga ega bolgan yoki ta ’sir qilishni boshlagan 
sabablarga ko‘ra sodir etilsa, zarar sug‘urtalanuvchiga shartnomani 
tuzish paytida ushbu sug‘urta holatining boshlanishiga sabab 
b o lg an sabablar haqida unga m a’lum bolm aganda tolan ish i 
lozim.
Agar sug‘urta tolovi sug‘urta summasi miqdorida tolangan 
bo‘ka, sug'urta polisiga amal qilish tolov tolangan paytdan bosh- 
lab bekor qüinadi. Sug‘urta puü miqdorida to‘üq tolanm agan su- 
g‘urta tolo v i tolanadigan sug'urta polisi o‘z kuchini unga amal 
qihsh muddati oxirigacha sug‘urta summasi va tolangan summa 
o'rtasida farq miqdorida saqlab qolinadi.
Sug'urta to lo v i sug‘urtachi tomonidan sug‘urta shartnoma­
sida belgilangan muddat ichida sug‘urtalanuvchidan sodir etilgan
162

sug'urta holati to ‘g‘risidagi barcha kerakli hujjatlar olingandan 
keyin tolanadi. Sug‘urta tolovi sug‘urtalanuvchining isbotlangan 
javobgarhgi miqdorida sug‘urta polisida ko‘rsatilgan sug‘urta 
pulidan ortiq bolm agan holda tolanadi.
Sug‘urtachining hisobraqamldan sug‘urtalanuvchining hisob- 
raqamiga pul o‘tkazilgan kun sug‘urta tolovi tolangan kun hisob­
lanadi.
Sug'urtachi agarda sug‘urtalanuvchi sug‘urta shartnomasi 
shartlarini tegishh ravishda bajarmasa, sug‘urta tolovi miqdorini 
kamaytirish huquqiga ega.
Sug‘urtalanuvchi sug‘urta shartnomasiga amal qilish bekor 
qilinganidan so‘ng sug‘urtachiga sug'urta shartnomasiga amal 
qilish davrida undan sug‘urta holati to ‘g‘risida e’tiroz bildiril- 
gandagina sug‘urta tolovini ohshi mumkin.
Sug‘urtachi, agarda sug'urtalanuvchi ataylab soxta m a’lumot­
lar taqdim etgan va ular asosida sug‘urta shartnomasi tuzilgan 
bolsa, zarar sug'urtalanuvchi aybi bilan yetkazilmagan bo'lsa, zarar 
sug‘urtalanuvchi yoki korxonaning bevosita g‘arazli niyati oqiba­
tida yetkazilgan bolsa, sug‘urtalanuvchi tekshiruvlarni qonunda 
belgilangan muddatdan tashqari muddatda amalga oshiigan bo‘Isa 
(htsenziyani chaqirib ohsh, htsenziyaga amal qhish muddatining 
tugashi), auditorhk tekshiruviga malaka shahodatnomalariga ega 
bo‘hnagan va auditorlaming kasbiy reyestriga kiritilmagan shaxslar 
jalb qilingan bolsa, sug‘urtalanuvchi tomonidan imzolangan va 
belgilangan tartibda muhr bilan tasdiqlangan auditorhk xulosasi 
boim asa, sug‘urtalanuvchi sug‘urtachiga sug‘urta shartnomasida 
ko'zda tutilgan xatti-harakatlarni amalga oshirishga rozi boim asa 
yoki boshqacha y o l bilan to ‘sqinlik qilsa, sug'urtalanuvchi o‘z 
vaqtida sug‘urtachiga sug‘urta holatining sodir etilgani to ‘g‘risida 
xabar bermagan bolsa, sug‘urta tolovini tolashni rad etish huqu­
qiga ega.
Sug‘urta holati tufayh yetkazilgan zarar hajmi sug'urtalanuv- 
chiga sug‘urta holati bo‘yicha yetkazilgan zarar hajmidan kehb
163

chiqqan holda aniqlanadi. Zarar hajmi maxsus tayinlangan davlat 
organi yoki sudning jarima yoki boshqa moddiy sanksiyalar qiy­
matidan yoxud sud tomonidan qondirilgan da’vo talablaridan keUb 
chiqqan holda qaror chiqarilganda, e’tirozlar uchinchi shaxsga 
yetkazilgan zarar qiymatidan kelib chiqan holda ixtiyoriy qondiril- 
ganda aniqlanadi.
Qoplanayotgan zarar summasiga sug'urta holatida zaraming 
oldini olish yoki kamaytirish uchun maqsadga muvofiq sarf-xara­
jatlar ham kiritilishi mumkin, biroq to ‘lovlaming umumiy qiymati 
sug'urta shartnomasi bo'yicha sug'urta pulidan oshmasligi kerak.
Sug'urta to'lovini to'lagan sug'urtachiga to'langan mablag' 
doirasida sug'urta to'lovini oigan sug'urtalanuvchi boshqa shaxsga 
yetkazilgan zarar uchun javobgar shaxsga nisbatan ega bo'lgan 
talablami talab qihsh huquqi o'tadi. Sug'urtalanuvchi sug'urta­
chiga o'zidagi barcha hujjatlar va dahllami berishi hamda ushbu 
huquqni amalga oshirish uchun kerakli barcha rasmiy ishlami 
bajarishi kerak. Agar qayd etilgan shaxslar yetkazilgan zarar uchun 
javobgar shaxsga nisbatan talab qilish huquqidan voz kechsa yoki 
ushbu huquqni ulaming aybi bilan (hujjatlami taqdim etmaslik va 
hokazolar) amalga oshirishning iloji bo'lmasa, sug'urtachi su- 
g'urt:a to'lovlarini to'lashdan ozod etiladi. Agarda ushbu to'lovlar 
to'langan bo'lsa, qayd etilgan shaxslar sug'urtachiga ohngan mab- 
lag'lam i uni oigan kundan boshlab qonunchihkda belgilangan 
foizlar bilan qaytarishi shart.
Sug'urtalanuvchi sug'urtachiga O'zbekiston Respublikasi qo- 
nunchihgi tomonidan belgilangan da’vo muddati ichida qonun 
yoki sug'urta shartnomasi bo'yicha sug'urta to'lovini to'lashdan 
bosh tortish uchun asos bo'lgan holatlar aniqlanganda, to'langan 
pulni qaytarishga majbur.
Agarda sug'urta holati sodir etilgan paytda sug'urtachi to ­
monidan sug'urtalangan obyekt bo'yicha sug'urtalashning boshqa 
shartlariga amal qihngan bo'lsa, sug'urta to'lovi sug'urta mab- 
lag'lariga nisbatan mutanosib ravishda taqsimlanadi va ushbu
164

mablag‘lar uchun auditor javobgarhgi har bir sug'urta qiluvchi 
tom onidan sug‘urtalangan, har bir sug‘urta qiluvchi esa o ‘z 
ulushiga to ‘g‘ri keladigan zararning bir qismini tolaydi, xolos.
Sug‘urtalanuvchi yoki uchinchi shaxsning sug‘urta holati 
sodir etilishiga qaratilgan g‘arazh xatti-harakatlari, sug‘urtalanuv- 
chi yoki uchinchi shaxs tomonidan sug‘urta holati bilan bevosita 
aloqada bolgan jinoyatning atayin sodir etilishi, sug‘urtalanuv- 
chining sug'urtachiga ataylab sug‘urta obyekti bo‘yicha soxta 
ma’lumotlami berishi, sug‘urtalanuvchi tomonidan zarami yet- 
kazishda aybdor bolgan shaxsdan uiüng undirilishi, sug‘urta- 
lanuvchi tomonidan sug‘urtachiga tuzilgan sug‘urta shartnomasi 
bo‘yicha tavakkalchilik darajasining oshganligi to ‘g‘risida m alum
qilirmiasligi va qonun hujjatlarida ko‘zda tutilgan boshqa holatlar 
sug‘urtachining sug‘urta to‘lovini to ‘lashdan bosh tortishiga asos 
hisoblanadi. Sug‘urta shartnomasi shartlarida sug'urta to ‘lovini 
to ‘lashdan bosh tortish uchun qo‘shimcha asoslar ham ko‘zda 
tutilgan.
?

Download