‘. T. ‘Sar0v tabiatshunoslik




Download 3,55 Mb.
Pdf ko'rish
bet97/141
Sana20.12.2023
Hajmi3,55 Mb.
#124530
1   ...   93   94   95   96   97   98   99   100   ...   141
Bog'liq
‘. T. ‘Sar0v tabiatshunoslik

qutblangan yorugMik 
deyi- 
ladi.
M a’lumki, elektromag- 
nit to'lqin tarqalganda unda 
e le k tr m a y d o n k u c h la n - 
ganligi vektori va magnit 
maydon induksiyasi vektori 
B = /u0ß H  
n u ry o ‘nalishiga 
perpendikulär ravishda teb- 
ranma harakat qiladilar (42- 
rasm ). B u n d a £ - v e k to r 
tebranadigan tekislik 
tebranish tekisligi, 
H - vektor tebranadigan tekislik 
qutblanish tekisligi 
deyiladi.
Agar É - vektor (yoki ~fi - vektor) tebranishi bitta tekislikda ro‘y 
bersa, yoruglik yassi qutblangan (yoki chiziqli qutblangan) deyiladi. É 
va vektorlar yorug‘lik tarqalish yo‘nalishiga nisbatan aylanishlari mumkin, 
bunda yorug‘lik to ‘lqini murakkab qutblanishga ega bo‘ladi (aylana, ellips).
Atom nurlantiigan yorug'lik kvanti doimo qutblangan. Makroskopik 
yorug'lik manbayining (masalan, Quyosh, yoritkich chirog‘i) nurlanishi esa 
juda ko‘p atomlaming nurlanishlaridan iborat bo‘ladi.
Har bir atom taxminan 10 8 s vaqt ichida bitta yorug‘lik kvanti (foton) 
chiqaradi. H am m a atom lar har xil qutblangan yorug‘lik chiqarganliklari 
uchun yorug‘lik dastasining qutblanishi ana shu vaqt oraliqlari davomida 
o ‘zgarib turadi. Shuning uchun, tabiiy nurda qutblanish bilan bog‘liq 
b o lgan barcha effektlarning o ‘rtachasi olinadi va u 
qutblanmagan 
deb 
ataladi. Qutblanm agan yorug‘likdan istalgan qutblanishdagi qismlarni 
ajratib olish uchun 
polyarizatorlar 
(qutblantirgichlar) ishlatiladi.
Polyarizatorlar kristallardan, island shpatidan, turm alindan yasaladi. 
Polyarizator sifatida polyaroid plyonkalaridan ham foydalaniladi. Shaffof 
yuzadan qaytuvchi va sinuvchi yorug'lik nurlari qisman qutblangan bo'ladi. 
Bunda tebranishlar qaytgan nurda tushish tekisligiga perpendikulär 
yo‘nalishda, singan nurda esa tushish tekisligiga parallel yo‘nalishda ko‘proq 
bo‘ladi.
Qutblanish darajasi nurlarning tushish burchagiga va moddaning 
sindirish ko‘rsatkichiga bog'liq bo‘ladi. Agar tushish burchagi / quyidagi 
shartni qanoatlantirsa,
tg i = n,
(4)
105


qaytuvchi nur to ‘liq qutblangan bo ‘ladi. (4) munosabat Bryuster qonuni, 
i - burchak 

Download 3,55 Mb.
1   ...   93   94   95   96   97   98   99   100   ...   141




Download 3,55 Mb.
Pdf ko'rish