Sirdaryo ekoturistik rayoni
asosan Sirdaryoning havzasini to‘liq
egallaydi. Bu daryo havzasida saqlanib qolingan to £qayzor va
172
qamishzorlarda asosan baliqchilik, qisman sholicíiiJiJc va qishiovchi
qusblar ekoturistik obyektlar bo‘îib xizmat qilishi mumkin.
Shuningdek, bu ekoturistik rayonda mahalliy ekosafari turistik
marshrutlarini ham tashki] qiiishning katta imkoniyatlari bor.
CMrchiq-OIiaragaroii ekotarisiik rayonida Choiqol tog‘-o ‘rmon
Biosfera tabiat qo£riqxonasi va Ugom-Chotqol miffiy parkining
hududîari joylashgan. Bu ikkala muhim ekoturistik obyektiaming
tavsiflari keltirildi. Bu ekoturistik rayonmnghududiarida ekoturistik
infratuzilmalar yaratishning xalqaro talablarii darajalaridagi
inshootlari qurilmoqda va mahalliy, xalqaro ekoturistlami qabul
qilish boshlangan.
Farg'ona ekotiîristli rayoisming maydoni butun Farg'ona
vodiysinmg bududlarini qamrab oladi. Bu vodiy tabiatining
betakrorligi,
maftunkorligi
va
turli-tumanligi
qadimdan
dunyoga m a’lum. Aslida, insoniyat taraqqiyotining eng yuqori
cho£qqilariga asos solgan Buyuk ipak yo‘lining ochilishi ham
ana shu Farg£onamizning tabiafi va uning mehnatkash, ijodkor
xalqi bolgan. Bu ekoturistik rayonda ekologik turizmni ham
va turizmdagi barcha turlam i ham rivojlaniirishning juda katta
salohiyatlari va imkoniyatlari bor.
13.2. Ekotwristik rayonSarda ekoiarizmiiii ri voj Í aniirishdagi
vazifalar
O‘zbekistonning ekoturistik rayonlari xaritasining ishlab
chiqilishi ham mamlakatimizda ekoturizmni rivojiantirishdagi
jiddiy tadqiqoilardan hisoblanadi. Shu bilan birga bu ekoturistik
rayonlarda ekoturizmni rivojlantirishda quyidagi muarnmo va
masalalami hal qilishga to£g£ri keladi:
1. Ekoturistik rayondagi ekoturizm resurslaridan ekoturizmni
rivojlantirishda foydalanishning huquqiy-me’yorlarini ishlab chiqish.
2. Ekoturistik rayonda turizmda foydalanish mumkin bo'igan
barcha resurslarning ro‘yxatini tuzish va ta ’rif-tavsiflarini
tayyorlash.
173
3. Ekotaristik rayondagi ekoturizm resurslarining ro'yxatini
tuzish va ta’rif-tavsiflarini tayyorlash.
4. Ekoturistik rayonda ekoturizmni rivojlantirish yo‘nalishlarini,
imkoniyatlarini, ilmiy, amaliy va tashkiliy jihatlardan ishlab
chiqish.
5. Ekoturistik rayonning ekoturistik resurslari reklamalarini
ishlab chiqish.
6
. Ekoturistik rayondagi ekoturizm resurslariga ekoturistik
ekskursiya va ekoturistik marshrutlar ishlab chiqish.
7. Ekoturistik rayonda ekoturizmni rivojlantixishning tashkiliy,
ekologik va iqtisodiy tizimlarini ishlab chiqish.
8
. Ekoturistik rayonda aholini ekoturizm sohasiga tayyorlashda
bepul o‘qitish va ekoturizm tadbirkorligi markazlarini tashkil
qilish.
9. Ekoturistik rayonda ekoturizmni rivojlantirishning hududiy
dasturlari va strategik rejalarini ishlab chiqish.
10.
Ekoturistik
rayonlardagi
ekoturizm
resurlarida
(obyektlarida) ekturistik infratuzilmalar yaratishga kirishish.
11. Respublikamizdagi viloyatlar o ‘zlarining ijtimoiy va
iqtisodiy rivojlantirish dasturlariga ekoturizmni rivojlantirish
dasturlarini ham qo'shishi.
O‘zbekistonnmg
ekoturistik
rayonlarida
ekoturizmni
rivojlantirislmi turizmda qisqa muddatlarda hal qilinadigan
masalalar qatoriga kiritib bo'lmaydi. Chunki, yuqorida keltirilgan
vazifalar mukammal ilmiy tadqiqotlami o'tkazishni va tashkiliy-
iqtisodiy tizimlarni ishlab chiqishni talab qiladi. Shuning uchun ham
ekoturizm mutaxassislari dastlabki bosqichda mamlakatimizning
viloyatlarida ekoturizmni rivojlantirish muammolarini o'iganishni
boshlashlari lozim bo‘ladi. Bu yocnalishda dastlabki natijalar
yuzaga (Navoiy viloyati b o ‘yicha) chiqdi54.
Bu holatning asosiy sababi birinchidan, Ö ‘zbekistonda hali
majmuali tumi, majmuali turm ahsulotlarai ishlab chiqaruvchi
54 blomova R. A. Ekologik turizmni rivojlantirish muammolari. Toshkent: «Iqtisodiyot»,
2014. 131-b.
174
malakali turoperatorlaming juda kamligi hisoblanadi. Ikkinchidan,
turoperatorlarimiz
respublikamizning
tabiiy
geografiyasini,
tabiiy mintaqalarning biologik xilma-xillik resurslarini yaxshi
bilishmaydi. Uchinchidan, viloyatlardagi turistik resurslarning
rayonlashtirilmaganligidir. Shu sababli turoperatorlar turistik
resurslarning umumiy ro£yxati
bilangina ishlashadi,
yoki
viloyatiarda faqat ancha ommaviylashgan turistik obyektlargagina
turmahsulot, turistik marshnitlar ishlab chiqishmoqda.
ichki turizmda ham, ayniqsa xalqaro turizmda bunday,
ya’ni har bir turistik obyektdan individual usulda foydalanish
davridan o ‘tdik. Bu davming turistik mahsuloti eskirdi. Hozir
xalqaro turizmni rivojiantirish uchun yangi va faqat yangi turistik
mahsulotlar ishlab chiqishimiz talab qilinmoqda.
Turistik resurslardan majmuali foydalanishning mazmuni
shundaki, tajribali turoperator bir turistik obyektni ko‘rishga kelgan
turist yoki turistlarni qo£shni turistik obyekt yoki turistik hududga
qiziqtirishning uddasidan chiqishi lozim. Yevropa, Amerika va
Xitoy davlatlaridagi turoperatorlar shu usulda ishlashadi. Shuning
uchun ham biz viloyatdagi ekoturistik-rekreatsion resurslardan
turizmda foydalanish uchun bu resurslami viloyat bo‘yicha
rayonlashtkish bugungi turizm rivojining dolzarb talablaridan deb
hisoblaymiz.
Turistik rayonlashtirishda ko‘plab tadqiqotchilar hududlaming
turizmga yaroqliligi, turistik resurslarning jozibadorligini asos qilib
turizm tizimini hududiy va mintaqaviy loyihalashtirishni taklif
qihshgan. Turistik hududiy birliklarda rayoni ashtiri Iganda tahlil
obyekti qilib (asos qilib) geografiik joylashishni, tabiiy sharoitini,
biologik resurslarini, etnik, madaniy, tarixiy va tarixiy-madaniy
resurslarini (arxitekiura obidalari, o £ziga xos a n ’anaviy madaniyati,
muzeylari, madaniy m arkadari), turizm industriyasining madaniy-
texnik resurslarini, hududning ijtimoiy-iqtisodiy va zamonaviy
ekologik holatiga bahoni, ekologik ijtimoiy-iqtisodiy bashoratiarni
asos qilib oladi.
Y anabir muhirni ekoturistik rayon ichidagi ekoturistik hududlar
175
bix-biriga chegaradoshligi, bir ekoturistik bududdan iktónchi
bix ekoturistik hududga o‘tishi rnumkrnligi ham hisobga olindi.
Shuning uchun ham, biznimg xulosalarimiz bo'yicha bir ekoturistik
rayon ichidagi ekoturistik hududlardan majmuah foydaianish
imkoniyatlari yuqori darajada bo‘ladi (masalan,
9
‘rm onlardan suv
havzalariga, ulardan ijtimoiy-madaniy resurslarga va boshq.).
Tayanch sosz va iboralar: rayonlashtirish, mintaqaviy turizm,
tabiiy landshaftlar, ekoturistik rayon, biologik xilma-xiilik.
Mavznni o‘zlashtirish l>o‘yicfea savol va topshirii|lar:
1.
O'zbekistonni
ekoturistik
rayonlashtirishda
qanday
vazifalami hai qilish kerak?
2
.
O'zbekisiomiJ
ekoturistik
rayonlashtirishda.
qanday
takliflaringiz bqr?
3. 0 £zbekistonning ekoturistik rayonlari nimalarga asoslanib
ishlab chiqñgan?
4. Siz yashayotgan manzil qaysi ekoturistik rayonda ekoturizmni
rivojlantirishda nimalarga e3tibor berish kerak?
5. Qaysi ekoturistik rayomlarida ekoturizmning asosiy resurslari
joylashgan?
6
.
0
‘zbekistonning ekoturistik rayonlarini amaliy darslarda
gapirib bering.
7. 0 ‘zbekistonning ekoturistik rayonlaridagi asosiy ekoturistik
resurslar bo‘yicha ko£rgazmali materiallar tayyorlang.
8
. Mavzu matnidagi xalqaro ekologik ramzni ta ’riflang.
176
14-mavzii. EKOLOGIK TURIZM NING TABIATGA TA’SIRI
Reja;
14.1. Ekoturizmning tabiatga to ‘g‘ridan to ‘g‘ri ta’siii.
14.2. Ekoturizmning tabiatga yonlama ta ’siri.
14.1. Ekoturiziimmg tabiatga Í
06
g'4ridam to‘g‘ri ta ’siri
Ekoturizmning
tabiatga
ta ’siri
yo£nalishida mamlakatimiz ekoturizmizda
ilmiy-tadqiqotlar
boshlangan
emas.
Um uman
ekoturizm
haqidagi
ilmiy-
tadqiqotiaming aksariyat qismini rossiyalik
olimlarning
ilmiy
adabiyotlaridan
o £rgana.yapmiz va hozircha ekoturizmda
quruq, iimiy-amaliy, lajribaviy jihatlardan
asoslanmagan tavsiyalami yozmoqdamiz.
Lekin, Rossiyadagi ekoturizmning darg'alari ham ekoturizmning
tabiatga ta ’sirini ilmiy-amaliy tajribasiz,“shunday b o ‘lsa kerak”
m a’nosida yozishmoqda55.56.57.58. Biz ham bu ilmiy muhitdan ilmiy
tadqiqotlarsiz chiqaolmaymiz. Shuning uchun ham bu mavzuda
ekoturizmning tabiatga ta ’sirini asosan rossiyalik mutaxassislaming
xulosalari bo'yicha keltiramiz. Ilmiy adabiyotlarda ekoturizmning
tabiatga ta £sirini izohlashni ikki davrga bo lish mum kin:
1. 0 ‘tgan asrning 70-yillaridan asr oxirigacha b o lg a n davr.
2. XX asroing hozirgi davri.
| 