2.5.1. Yoqilg‘i-energetika sanoati
Yoqilg‘i-energetika sanoati
yoqilg'ini
qazib olish
va iste’mol qilish, elektr energiya ishlab chiqarish va
uni taqsimlash tarm oqlarining o‘zaro va bir-biri bilan
bog'langan yig‘indisidir.
Yoqilg‘ining turli xillarini bir-biri bilan taqqoslash
uchun ular shartli yoqilg‘iga aylantiriladi.
Shartliyoqilg'i
deb, 1 kg yoqilg‘i yonganda 7 ming kkal (29 mj/kg)
energiyaga beradigan,
issiqlik koeffitsiyenti esa
bir
deb
qabul qilingan yoqilg‘iga aytiladi. 1 kg shartli yoqilg‘i
o‘rta hisobda 2 kVt soat elektr energiyaga teng deb
qabul qilingan. 1 kg toshko‘m irning issiqligi 1 kg shartli
yoqilg‘ining issiqligiga teng. M ahsulot birligini olish
(yoki 1 ta yoqilg‘i qazib olish) uchun sarflangan va pulda
ifodalangan barcha xarajatlar
mahsulot tam arxi deb
ataladi.
M uayyan bir vaqt davomida m a’Ium bir hududda
yoqilg‘i va energiyaning turli xillarini qazib olishni,
ishlab chiqarishni va iste’mol qilishning umumiy hajmini
va tarkibini ifodalaydigan barcha ko'rsatkichlaryo^z/g'/-
energetika balansi deb ataladi.
Ko‘m ir hozirgi paytda jahonda 60 ta m am lakatda
qazib olinadi, ammo faqat 10 ta davlat (XX R , AQSh,
Rossiya, GFR, JAR, Hindiston,
Avstraliya, Chexiya)
yiliga 100 mln. t dan ortiq ko‘m ir qazib oladi.
Neft sanoati XX asrning o‘rtalaridan boshlab jahon
energetika sanoatida yetakchi o’rinni egallay boshladi.
228
Neft jahondagi 80 ga yaqin davlatda qazib olinadi,
ammo bir yilda 100 mln. t dan ortiq neft qazib oladigan
davlatlar soni 7 ta: Rossiya, AQSh, Saudiya Arabistoni,
Meksika,
B uyuk Britaniya, Eron, Xitoy. Gaz sanoati
o'tgan asrning 2- yarm idan boshlab rivojlana boshladi.
Tabiiy gaz hozir jahonda 60 dan ortiq davlatlarda qazib
olinadi. A m m o yiliga 50 mlrd. m 3 gaz qazib oladigan
davlatlar faqat Rossiya, AQSh,
Niderlandiya va Kanada
hisoblanadi. T orf sanoati to rf qazib olish, uni qayta
ishlash va iste’molchiga yetkazib berishdan iborat. Torf
yoqilg‘i m aqsadlarida, qishloq xo‘jaligida va qurilish
materiali sifatida ishlatiladi.
Jahondagi to rf konlari
zaxiralarining 2/3 qismi Rossiyaga to‘g ‘ri keladi (138
m lrd tonna quruq torf). Torf konlari zaxiralarining
qolgan 1/3 qismi Skandinaviya davlatlariga, Polsha, Ger-
maniya, Irlandiya, Kanada, Indoneziya,
Estoniya, Yangi
Zelandiya va boshqa davlatlarga to‘g ‘ri keladi. Yonuvchi
slaneslar sanoati slaneslarni qazib olish va ularni qayta
ishlash tarm oqlaridan iborat. Slaneslar tarkibida 60-70%
organik moddalardan iborat bo'lgan gilli va ohaktoshli
tog' jinslaridir. Uran sanoati uran rudasini
qazib olish va
boyitish tarm oqlaridan iborat. Tabiatda tarkibida urani
bor 150 dan ortiq mineral bor. 1 kg uran 2,5 ming tonna
ko'm ir yonganda beradigan miqdorda issiqlik beradi.
