UKS-7 asosiy tushunchalari
1. Signalizatsiya punkti (SP) – signalizatsiya tarmog‘idagi signal axborotiga
ishlov berish va kommutatsiya tuguni.
2. Signalizatsiya punkti kodi SPC.
3. Signalizatsiya zvenosi yoki liniya kanali SL. Signal kanali – ikkita
signalizatsiya punktlari orasida signal xabarlarini olib o‘tish uchun ishlatiladi.
4. Signalizatsiya zvenolarni bog‘lash SLS.
5. Tranzit signalizatsiya punkti STP – bitta signalizatsiya zvenosidan qabul
qilib boshqa zveno orqali ishlov bermasdan uzatuvchi signalizatsiya punkti.
6. Signal xabarini ishlab beruvchi chiqish signalizatsiya punkti (OR) qabul
qilib oluvchi belgilangan punkt (DR) deb ataladi.
7. Bog‘langan rejimda signalizatsiya.
8. Kvazi bog‘langan rejim.
9. Signal marshruti SR – chiqish punkti bilan belgilangan punktlar orasida
signalizatsiya tarmog‘i bo‘yicha signal xabarlarini oldindan belgilangan o‘tish yo‘li.
10. Signal marshrutlar bog‘lami SRS – signalizatsiya tarmog‘ida xabarni
uzata oladigan signal marshrutlar yig‘indisi.
11. Xabarlar uzatish tizimchasi MTR – umumiy transport tizimi.
12. Foydalanuvchilar tizimchasi UP.
1.3-rasm. UKS-7 bazali funktsional modeli
Xabar MTR da tug‘ri ketma – ketlikda, yo‘qotishsiz va dublsiz, xatosiz
uzatiladi. Bunda barcha xatolar qabul qiluvchiga uzatilishdan oldin to‘g‘rilanishi
kerak.
Signal birligining uzunligi uzatilayotgan signal axborotning miqdori bilan
aniqlanadi va o‘zgaruvchan bo‘ladi.
Signal birligining 3 turi mavjud :
1. Ahamiyatli (belgilangan) signal birligi MSU
2. Zveno holati signal birligi LSSU.
3. To‘ldiruvchi yoki kuch signal birligi FISU.
MSU- signal birligi tarkibida signal axboroti beriladi.
LSSU – signalizatsiya zvenosi holatini boshqarish uchun ishlatiladi.
FISU – signal axboroti yo‘qligida musbat va manfiy tasdiqlashni uzatish
uchun ishlatiladi.
Signal birligi qayd etilmaydigan sondan iborat. Ahamiyatli signal birligining
signal axboroti maydoni (SIF) foydalanuvchi tizimchaning (UP) axboroti va MTR
marshrut belgisidan tashkil topgan, uzunligi 278 bit dan oshmaydi.
1.4-rasm. MSU formati
Signal birligining boshlanishi va oxiri “Bayroq” bilan aniqlanadi.
Yakunlovchi “Bayroq” yangi signal birligini boshlovchi “Bayroq” bo‘lishi mumkin.
F standart bayroq 0 1111110.
BSN – «teskari tartib raqami» qabul qiluvchi signalizatsiya manzili uzatilgan signal
birligini qabul qilganini tasdiqlash uchun ishlatiladi. Bu maydonda SU ning raqami
yozilgan bo‘ladi.
BIB – «teskari bit indikatori» - qabul qiluvchi signalizatsiya manzili uzatilgan SU ni
qabul qilganligini tasdiqlash uchun ishlatiladi.
FSN – «to‘g‘ri tartib raqam» - SU tartib raqamini yozish uchun ishlatiladi.
FIB – «to‘g‘ri bit indikatori» qabul qilish manzili SU noto‘g‘ri qabul qilganda uni
qayta uzatish kerakligini ko‘rsatadi.
LI – SU uzunligi indikatori. Signal birligi turini aniqlaydi. Agar LI=0 bo‘lsa, SU turi
FISU.
LI=1 yoki 2 bo‘lsa LSSU.
LI=3 – 63 bo‘lsa MSU.
Uzunlik indikatori LI dan keyin CK gacha nechta bayt borligini ko‘rsatadi. LI olti
bitdan iborat bo‘lib, (0-63) qiymatlarni qabul qiladi (26 =64). Agar LI = 63 yoki
undan katta (max-272 bayt) bo‘lsa LI ga 63 yozilaveradi.
SU maksimal uzunligi 278 bayt, ya’ni 272 bayt (SIF+SIO)+1 bayt F+1 bayt
(BSN+BIB)+1 bayt (FSN+FIB)+1 bayt LI (6 bit+2 bit zaxira)+2 bayt CRC.
SIO – signal axborotning bayti yoki xizmat ma’lumotlar bayti 2 qismdan iborat. Har
bir qism 4 bitdan iborat. Birinchi qismi tarmoq turi:
Maxalliy yoki ichki mintaqaviy 1100
Shaxarlararo 1000
Xalqaro 0000 yoki
Ikkinchi qism foydalanuvchini turi:
1. Boshqarish ma’lumotlari 0000;
2. Signalizatsiya tarmog‘ini tekshirish va ekspluatatsiya qilish ma’lumotlari 0001;
3. SCCP - tizimi ma’lumotlari - 0011;
4. TUP - telefoniyaning foydalanuvchisi - 0100;
5. ISUP ISDN fodalanuvchisi – 0101;
6. DUP – ma’lumotlarni uzatish foydalanuvchisi – 0111;
TCAP tranzaktsiya imkoniyatlarni boshqarish tizimi ma’lumotlari:
SIF – ma’lumot maydoni (signal axboroti maydoni). Bunda quyidagi tizim
ma’lumotlari uzatiladi.
TUP – telefon tarmog‘ida signalizatsiya funktsiyalarini bajarishini ta’minlaydi.
ISUP – ISDN tarmoqlarida.
TCAP – intellektual tarmoq, uyali aloqa tarmoqlari turi va xizmat ko‘rsatish
markazlarida signalizatsiya funktsiyasini va ekspluatatsiya, texnik xizmat
ko‘rsatish, tarmoqlarni masofadan foydalanishini boshqarish va nazorat qilish
(OMAP) funktsiyalarini bajarilishini ta’minlaydi.
SIF – n baytga teng bo‘lib turli tizim ma’lumotlari uchun turlicha bo‘ladi. Ularga:
DPC – ma’lumotlarni qabul qilish manzili (14 bit).
OPC – uzatish manzili (14 bit)
SLS – signalizatsiya zvenolari bog‘lami (IKM N)
CIC – vaqt kanali N (so‘zlashuv kanali identifikatori) ma’lumot turi (8 bit)
Ma’lumotlar maydonida stantsiyalar o‘rtasida uzatilishi kerak bo‘lgan signalizatsiya
ma’lumotlari uzatiladi. M: ISUO uchun:
LAM – boshlang‘ich manzil ma’lumotlari OPC, DPC, tanlangan so‘zlashuv kanali
A abonentning raqami, V abonentning raqami va x. k.
ACM – manzil raqami yetarli (DPC, OPC, tanlangan so‘zlashuv kanali N).
ANC – abonent javobi.
REL – ozod qilish.
RLC – ozod qilish tamom bo‘ldi.
CK – tekshirish maydoni – axborotlarni uzatishdagi xatolarni aniqlash va to‘g‘rilash
vazifalarini bajaradi. Bu davr ortiqligini tekshiruvchi nazorat yig‘indi.
Zvenolar hosil qiluvchi LSSU formati
1.5-rasm. LSSU formati
LSSU – signalizatsiya zvenosi holatini boshqarish uchun ishlatiladi. Agar
signalizatsiya zvenosining qabul qiluvchi tomonida yuklanish me’yoridan kattaligi
aniqlansa, uzatuvchi tomonga yuklanish uzatilgani haqidagi axborot LSSU yordami
beradi. Bunda LSSU «band» holat indikatsiyasi bilan uzatiladi va tushayotgan
hamma SB lariga tasdiqlovchi signalni kechiktiradi. Agar bu signal 6 s dan ortiq
bo‘lmasa, signalizatsiya zvenosida nosozlik bor deb hisoblanadi.
FISU - to‘ldiruvchi SB – signal axborot uzatilmayotgan paytda musbat va
manfiy tasdiqlashni uzatish uchun ishlatiladi. Musbat tasdiqlash uzatishni to‘g‘ri
bajarilganini bildiradi.
1.6-rasm. FISU formati.
Xatolarni to‘g‘rilash faqat MSU va LSSU larda bajariladi. UKS-7 da signal
axborot mavjud bo‘lmaganda FISU uzatiladi. Bu xatolar manitoringini amalga
oshirishga imkon beradi. Nosoz signalizatsiya zvenosini tez topish uchun amalga
oshiriladi. Xatolarni to‘g‘rilashning 2 xil yo‘li ishlatiladi.
Xatolarni korrektsiya qilishning bazali usuli (VYeSM).
Majburiy (preventiv) davriy usuli (PSR).
Birinchi usulda manfiy tasdiqlash (NACK) kelganda, ya’ni qarama-qarshi tomondan
tasdiq olmagan ahamiyatli signal birligining hammasi takrorlanadi. Musbat tasdiq
oxirgi qabul qilingan SB ning to‘g‘ri tartib raqami FSN ni, qarama-qarshi
yo‘nalishga uzatilayotgan SB ni teskari tartib raqami tomon uzatish yo‘li bilan hosil
qilinadi.
1.7 – rasm. Xatoni korrektsiya qilishning bazaviy usuli
Mantiqiy tasdiq teskari bit indikatorini invertirlash yordamida hosil qilinadi
(BIB=0). Har bir tartib raqami FSN, VSN 7 bit uzunlikka ega. Demak, musbat
tasdiqlashsiz uzatiladigan xabarlar maksimal soni 127 bo‘ladi (2 7 = 128).
Ikkinchi usul. Agar signal birligi uzatish tomonida biron qiymatga ega bo‘lsa,
unda uzatilgan tsikl raqami ketma – ketligi saqlangan holda xotira buferiga yoziladi.
Qabul qiluvchidan orqaga qaytish tsikl raqamlari kelishi bilan xotira buferidan
kelgan orqaga qaytish tsikl raqami tasdiqlangan SB o‘chiriladi. Agar tasdiqlanmagan
MSU soni me’yordan oshsa, tsiklli qaytarish protsedurasi xatolarni to‘g‘rilamayapti,
deb belgilaydi. Bu xol yuklanish katta bo‘lganda bo‘lishi mumkin (qayta uzatish
tezligi kamayadi). Bunda majburiy davriy qaytarish faollashtiriladi va yangi MSU
yuborish to‘xtatiladi. Tasdiqlanmagan MSU uzatiladi. Bu tasdiqlanmagan MSU soni
me’yordan pastga tushgunga qadar takrorlanadi. Bu ahamiyatli SB (MSU) signal
hammasi qayta uzatiladi, ya’ni ahamiyatli SB (MSU) yo‘qligida amalga oshiriladi.
1.8-rasm. Xatoni korrektsiya preventiv davriy takrorlash usuli
Musbat tasdiq oxirgi qabul qilingan SB ning to‘g‘ri tartib raqami FSN ni,
qarama-qarshi yo‘nalishda uzatilayotgan SB ning teskari tartib raqami tomon
o‘zgartirish yo‘li bilan amalga oshiriladi. Bazali usul odatda yerdagi aloqa liniyalari
uchun ishlatiladi.
PSR usul – sun’iy yo‘ldoshlar uchun ishlatiladi. PCR ni yerdagi aloqa
liniyalari uchun ham ishlatsa bo‘ladi. Signalizatsiya tarmog‘ining funktsiyasi signal
xabarlariga ishlov berish, signalizatsiya tarmog‘ini boshqarish, signal xabarlariga
ishlov berish, marshrutlash, saralash ya’ni ajratish va xabarlarni taqsimlashni o‘z
ichiga oladi. 7 – raqamli signalizatsiya tizimida SB ni uzatish quyidagicha: Uzatish
tomonida «qiymatga ega SB uzatilgan tsikl raqami ketma – ketligini saqlagan holda,
xotira buferiga yozadi. Qabul qiluvchidan orqaga qaytish tsikl raqamlari kelishi
bilan xotira buferidan kelgan orqaga qaytish tsikl raqami tasdiqlangan SB
o‘chiriladi. Orqaga qaytish indikator biti o‘zgarsa, xotira buferidan tasdiqlanmagan
SB dan boshlab qayta uzatiladi. Xotira buferidan qayta uzatish tugallangandan
so‘ng, normal ishga o‘tiladi. Orqaga qaytish indikator bitining holati o‘zgarishi
bilan, to‘g‘ri indikator biti, o‘z holatini o‘zgartiradi.
Uzatishga so‘rov bo‘lmasa, oxirgi uzatilgan «qiymatga ega» birlikning to‘g‘ri
tsikl raqamini saqlagan holda «BO‘Sh» signal birligi uzatiladi. Qabul qilishda kodli
tekshirishdan o‘tgan «Bayroq» va ortiqcha nollari yo‘qotilgan SB lar taxlil qilinadi.
So‘ngra to‘g‘ri tsikl raqami mos tushishi va SB ning qiymatlari taxlil qilinadi. Qabul
qilish tomonida «qiymatga ega» va «qiymatga ega bo‘lmagan» signal birliklarini
qabul qilish uchun ikkita amal bo‘lishi kerak.
Agar SB qiymatga ega bo‘lmasa va agar to‘g‘ri tsikl raqami oxirgi qabul
qilingan «qiymatga ega «SB ning to‘g‘ri tsikl raqamiga teng bo‘lsa, unda bu SB
ishlatilmaydi. Agar to‘g‘ri va orqaga qaytish tsikl raqamining mosligi buzilgan
bo‘lsa va to‘g‘ri indikator biti orqaga qaytish indikator bitining holati bir xil bo‘lsa,
unda SB ni takrorlashga so‘rov yuboriladi. Buning uchun orqaga qaytish indikator
bitini inversiyasi yuboriladi. Agar uzatilayotgan to‘g‘ri indikator biti orqaga qaytish
bitidan farqlansa, unda bu SB ham ishlatilmaydi. SB «qiymatga ega» bo‘lsa va
to‘g‘ri tsikl raqami oxirgi to‘g‘ri qabul qilingan SB gining raqamiga mos tushsa, bu
SB indikator bitining holatidan qatiy nazar yo‘q qilinadi.
Agar oxirgi qabul qilingan SB ning to‘g‘ri tsikl raqami «1» dan oshiq bo‘lsa
(maksimal tsikl raqamining moduli bo‘yicha)undan bu SB qayta ishlashga
yuboriladi, qaysiki to‘g‘ri va orqaga qaytish indikator bit holati teng bo‘lsa. Agar
to‘g‘ri tsikl raqami birdan kattaga farqlansa, undan u bekor qilinadi. Agar bu holatda
qaytish indikator bitining holatiga to‘g‘ri kelsa, unda orqaga qaytarish indikator
bitining teskarisi olinib qaytarishga so‘rov uzatiladi. Bu ko‘rilgan SB uzatish va
qabul qilish jarayoni ixtiyoriy signal axboroti uchun bir xil bo‘ladi.
Demak 7 sonli signalizatsiya tizimi strukturasi 4 ta funktsional bosqichga ega:
1. Trakt orqali malumotlarni uzatilgan, uning fizik, elektrik va funktsional
xarakteristikalarni aniqlanadi.
2. SB ni ketma-ket takrorlashda nazorat xatolarini tuzatishni aniqlash bayroqlar
yordamida SB ning chegarasini o‘rnatiladi.
3. SB ni qayta ishlash, signalizatsiya tarmog‘ini boshqarish, uzatish yo‘nalishini
tanlash, malumot adresini qayta ishlash, axborotlarni taqsimlash va marshrutlash
vazifalarini bajaradi.
4. Telefon tarmoqda qo‘llash vositalarini o‘z ichiga oladi.
4 chi bosqichida telefon axborot funktsiyalarini, signal formatini, telefon axborot
kodini, telefon ulashni o‘rnatish amallarini bajaradi.
1.9 - rasm. Stansiyalararo signalizatsiya
| 