Ultra- va infratovushlar, ularning tirik organizmga ta’siri.
Chastotalari 20 kGs.dan Yuqori bo’lgan elastik to’lqinlarga
ultratovushlar
deyiladi (10
9
-10
13
Gs tovushlar gipertovushlar). Ultratovushlar asosan 2 yo’l bilan
hosil qilinadi. 1 - teskari pyezoeffekt hodisasi, 2 - magnitostriksiya hodisalariga
asosan. Ultratovushdan lokasiya, ya’ni kemalarda dengiz chuqurligini, baliqlar
to`dasini (suvda ultratovush kam yutiladi) aniqlashda foydalaniladi. Ultratovush
defektaskopiyasi, ya’ni metallarda defektlarni topishda qo’llaniladi. Detal qalinligi
va tovush tezligi
V
- bo’lsa, u holda
t
V
(1.21)
o’tish vaqtini o’lchab defektni aniqlash mumkin. Tabiatda ko’rshapalaklar va
delfinlar ham ultratovush chiqarib o’zining yo’lini topib oladi, ya’ni chiqargan
to’lqinlarning to’siqlardan qaytishiga qarab yo’lni topadi. Ultratovush yordamida
bir - biri bilan aralashmaydigan ikki suyuqlikni aralashtirish mumkin.
Ultratovushning Dopler effekti yordamida Yurak klapanlari harakatining
xarakterini o’rganadilar. Qon oqimi tezligini o’lchash mumkin. Terapiya
maqsadlarida 800 kGs chastotali ultratovushlar ishlatiladi. Ularning o’rtacha
intensivligi 1 Vt/sm
2
. nurlovchi qism va teri orasiga biror suyuqlik (m: yog’)
qo’yiladi, chunki hatto yupqa havo qatlami ultratovushning organizmga o’tishiga
to’sqinlik qiladi. To’qimaga qilinadigan mexanikaviy va issiqlik ta’siri ultratovush
terapiyasi asosida yotgan birlamchi mexanizmdir. Ultratovush xirurgiyada
"skalpel" vazifasini bajaradi. Oddiy skalpeldan farqli o’laroq ultratovush skalpeli
juda ingichka qirqsa, ikkinchidan ma’lum energiyali tovush qonsiz kesadi. Bir
vaqtning o’zida ultratovush tikib (payvandlab) ketadi. Farmosevtikada dorilar
tayyorlashda ishlatiladi, ya’ni suyuqliklar ichidagi jismlarni parchalab emulsiya
hosil qiladi. Ultratovush ishtirokida tayyorlangan turli xil dorivorlar emulsiyalari
o’pka kasali, Yuqori nafas yo’llari qatori, bronxeal astma kabi kasalliklarni
davolashda qo’llaniladi. Hozirgi vaqtda shkastlangan yoki transplantasiyalangan
suyak to’qimalarini "payvandlash"ning yangi usuli (ultratovush ostiosintezi)
yaratildi. Ultratovushning mikroorganizmlarga halokatli ta’siri moddalarni
stirlizasiya qilishda foydalanilmoqda. Ko’rlar uchun "Orentir" asbobi yaratilgan
bo’lib u 10 m.gacha uzoqlikdagi jismlarni bilib olish va ularni qanday xarakterda
ekanini aniqlash mumkin. Ultratovushning issiqlik ta’siridan opuxullarni (o’simta)
yemirishda ishlatiladi. Kichik intensivli ultratovushlar (1,5-3 Vt/sm
2
)
o’simliklarning o’sishiga yordam beradi, bronxial astma, radikulitni davolashda,
katta intensivlikli ultratovush (30 Vt/sm) organizmga salbiy ta’sir ko’rsatadi.
Veterinariyada - ultratovush fonoforez usuli qo’llaniladi, ya’ni ultratovush
yordamida qoramollarga terisi orqali ba’zi dorilarni kiritish (m: gidrokartizon,
tetrosiklin va boshqalar) mumkin. Bu elektroforrezga o’xshash, lekin elektr
maydoni ta’sirida zaryadlangan zarrachalar harakatlansa, ultratovush yordamida
zaryadsiz zarrachalar ham harakatlanadi. Ultratovush nurlantirish fonoforez bilan
birgalikda qoramol, echki, qo’ylardagi mastitni davolashda ishlatiladi.
Diagnostikada qoramol va otlarning homiladorligini aniqlash mumkin.
Hattoki 25 kunligini aniqlash mumkin. 65 - 70 kunligini 100% aniqlikda aytish
mumkin. 1 soatda 200 qo’yning homiladorligini aniqlasa bo’ladi.
