20
Q =
q + q +
a. +
q ,
-^o.p.
J
sm -Msp
J
g.n.
7
bunda q
sm
- chang zarrachasini ho'llovchi suv miqdori; q
isp
- suv
sathining havo bilan to'qnashishi natijasida bug'lanishi tufayli
yo'qotiladigan suv; q
f
- filtrlanishdagi suv yo'qotilishi; q
gn
- suvning
qo'shimcha yo'qotilishi. Ifodadagi ko'rsatkichlarning o'lcham- lari
obyektning xususiyatiga bog'liq bo'ladi. Masalan, skvajinalarni
burg'ilashda - kg/m
3
;jinslarni yuklashda - kg/m
3
, tashishda kg/sm.s
2
.
Changni ho'llashda zarur bo'lgan suv miqdori zarrachalarning
yoyiluvchanligi, chang hajmi, uning suvtalabligi va boshqa qator
omillar bo'yicha hisoblanadi. Suvning ho'llovchanligini oshirish
hisobiga suv sarfini kamaytirish mumkin. Masalan, yomon ho'lla-
nadigan ko'mirni ho'llashda 50
l/t suv sarf qilgandagi natijaga suvga
reagent qo'shish orqali 5 l/t suv sarfi bilan ham erishish mumkin,
bunda suv sarfi 10 baravarga tejaladi.
Gidrofob changlardan tashkil topgan yuzalardagi chang zarra-
chalari uchib havoga qo'shilishining oldini olish uchun yuzalarni suv
plyonkasi bilan qoplab qo'yish lozim bo'ladi.
Plyonkaning qalinligi har xil materiallar uchun o'zgaruvchan
bo'ladi.
Suv plyonkasining maksimal qalinligi changlangan yuzaga
tushayotgan suv tomchisi diametriga teng deb qabul qilish mumkin.
Tomchilarning maksimal o'lchami 5-6,4 mm dan oshmaydi,
o'lchamlarning asosiy o'zgarish diapazoni bir necha mikrondan tortib
1 mm gacha bo'ladi. Yomon ho'llanadigan yuzalarni ho'llash uchun
solishtirma suv sarfi quyidagi ifoda orqali aniqlanadi:
q
sm
=
d
k
•
Y
B
>
k
g
/m
^ bunda d
k
- ho'llanadigan
yuzaga tushib, unda turadigan tomchi diametri, mm; y
B
- suvning
zichligi, kg/m
3
.
21
Yaxshi ho'llanadigan yuzalarni ho'llash uchun solishtirma suv
sarfi quyidagicha aniqlanadi:
q
1
= h • y
n
• ю , kg/m
2
,
1
sm s
'
B m.m.s
5
с
1
bunda h
s
- ho'llashning zaruriy qalinligi, m; ffl
mms
- maksimal
molekular suvtalablik, %.
Ho'llashning maksimal chuqurligi yuzadagi chang orasidagi
materiallarning yirikligi va ho'llanadigan yuzadagi mavjud yuk- larni
hisobga olgan holda aniqlanadi.
Bug'lanish natijasida yo'qotiladigan suv miqdori A. R. Konstanti-
nov tavsiya etgan formula orqali aniqlanadi:
•(/
n
-12), kg/m
2
П о
bunda Г - yuza harorati,
°C; T
2
- yuzadan 2 m balandlikdagi
havo harorati, °C; v
10
- yuzadan 10 m balandlikdagi havo tezligi, m/s;
l
n
- yuza haroratida to'yingan bug'ning elastikligi, Pa; l
2
- yuzadan 2 m
balandlikdagi bug'ning elastikligi, Pa.
Meteorologik parametrlarni tahlil qilish asosida aniqlangan
suvning katta miqdori bug'lanishga sarflanib, bug'lanish iyul-av- gust
oylarida kuniga 12-15 soatni tashkil qiladi. Chunki bu oylar- da
shamol tezligi va quyosh radiatsiyasi yuqori bo'lishi kuzati- ladi.
Quyosh radiatsiyasi to'lqin uzunligi bo'yicha ultrabinafsha,
ko'rinadigan rangli va infraqizil radiatsiyalarni o'z ichiga oladi hamda
ularning to'lqin uzunligi mos ravishda 0,1-0,4; 0,4-0,75 va 0,76-100
mkm ni tashkil qiladi. Suv yo'qotilishi filtrlash (infiltrlash) jarayonida
ho'llash kerak bo'lmagan pastki qatlamlarga suvning sizib o'tishi
natijasida sodir bo'ladi. Suv purkash yoki ho'llash texnologiyalarining
takomillashmaganligi qo'shimcha suv yo'qotilishiga sabab bo'ladi.
Ho'llanayotgan yuzadagi suvning bir qismi struyadan sochilib
chiqayotgan tomchilarini havo oqimi olib ketishi tufayli yuzaga
tushmaydi. Amaliyotda u yoki bu jarayonlarga xos bo'lgan
xususiyatlar bo'yicha sodir bo'ladigan suv yo'qotishlar ham mavjud.
4
-
Т
2
Л
s =
5,3-10
-
1 +1,55
r
V
