40
4.1. Avtomobil yo'llarida changga qarshi kurashish
Karyerlarda kon jinslari va foydali qazilmalarni tashishda turli xil
transport vositalaridan foydalaniladi. Temir yo'l va avtomobil
transporti karyerlarda keng qo'llanadigan transport vositasi hi-
soblanadi.
Istiqbolda foydali qazilmalarni ochiq usulda qazib olishda sikl -
potok texnologiyasidan keng foydalaniladi. Bu texnologiyada temir
yo'l va avtomobil transporti bilan bir qatorda konveyer transportidan
ham foydalaniladi.
Ushbu transport vositalari karyer yo'llarida harakatlanganda
avtomobil transporti karyer havosini boshqalarga nisbatan ko'p- roq
changlantiradi. Karyer havosining changlanishiga qarshi kura- shishda
quyidagi usullardan foydalanish mumkin: avtomobil yo'lla- ri
qoplamalarini takomillashtirish; yo'llarga suv sepish; avtomobil
yo'llari polotnosiga yopishqoq eritma bilan ishlov berish va h.k.
Yo'llarni takomillashtirilgan qoplamalar bilan qoplash usuli
magistral yo'llarda, kapital transport yo'llari kabi boshqa yo'llarda ham
qo'llanadi.
Bunday yo'llardan foydalanganda yo'llarni transport vositalaridan
to'kilgan jins bo'laklari va avtomobil g'ildiraklaridan ko'chib tushgan
loylardan tozalab turish lozim bo'ladi. Bunga suv sepuvchi va temir
cho'tkali yo'lni tozalovchi mashinalardan foydalanib erishish mumkin.
Hozirgi vaqtda karyerlarda shag'al qoplamali avtomobil yo'lla-
rida chang chiqishini kamaytirish uchun suv sepuvchi mashina
yordamida suv sepib yo'l ustini (yuzini) ho'llash keng qo'llaniladi. Suv
sepuvchi mashinalardan birining texnik tavsifi 4.1- jadvalda
keltirilgan.
41
Suv sepib yuvuvchi mashina nasosining suv yetkazib berishini
(unumdorligi) quyidagi ifoda orqali aniqlanadi:
Q= q ■ B ■ V , m
3
/s,
-^n
J
y-n n.o n
7
7
bunda q
y
n
- yo'l yuzi birligiga bir marta suv sepilgandagi suvning
solishtirima sarfi, m
3
/m
2
; B
no
- suv sepish kengligi, m; V
n
- suv sepish
mashinasining harakatlanish tezlligi, m/s. Nasosining bosimi
quyidagicha aniqlanadi:
H =
H ± h +
Y
h , Pa,
n
r ^^ i
5 5
bunda H - jo'mrakdan chiqayotgan suvning bosimi, Pa; h
r
- na- sos o'qi
bilan jo'mrak o'rnatilgan joy orasida vertikal balandlik tufayli hosil
bo'ladigan bosim, Pa;
Y
h - quvurlar tarmoqlarida yo'qotiladigan
bosimlar yig'indisi, Pa.
4.1- jadval
