68
- modullashtirish.
Shuningdek,
parametrik standartlashtirish, kompleks standartlashtirish va
ilgarilanma standartlashtirish kabi maxsus usullar ham mavjud. Ko‗proq va kengroq
miqyosda ko‗llaniladigan usullarga batafsil to‗xtilib o‗tamiz.
3.2 Amaliyotda ko„proq ko„llaniladigan umum-ilmiy standartlashirish
usullari
Standartlashtirish ob‘ektlarini tizimlashtirish standartlashtirishning muayyan
ob‘ektlari majmuiyni ilmiy ketma-ketlik bilan tasniflash (sinflash)
va mayyan
tartiblashtirishdan iborat.
Ixtiyoriy ob‘ektni tizimlashtirish foydalanish uchun qulay, aniqlangan tizimni
shakllantirish va ularni ketma-ketlikda joylashtirish maqsadida amalga oshiriladi.
Tizimlashtirishning eng oddiy tizimi turli lug‗at va ma‘lumotlardan
foydaniladigan alifbo bo‗lib hisoblanadi. Standartlashtirish ob‘ektlarini
tarib
raqamlashtirish yoki ularni voqealar ketma-ketligiga asoslangan holda joylashtirishda
qo‗llaniladi. Maslan, GOST, O‗z DSt standartlarini o‗sib borish tartibi bo‗yicha
raqamlashtirish va undan so‗ng qabul qilingan yili ko‗rsatiladi.
Kompyuter texnologiyalari asrida yagona tamoyillarni ishlab chiqish va
usullarni tizimlashtirishda axborot moslashuvchanligini ta‘minlash maqsadida
sinflashtirish, identifikatsiyalash va kodlashtirish dolzarb ahamiyatga ega.
Turli
xillikni tizimlashtirishning asosi sinflashtirish (tasniflashtirish) bo‗lib hisoblanadi.
Tasniflashtirish (sinflashtirish) – ob‘ektlar to‗plamin qabul qilingan usulga
muvofiq aniqlangan alomatlar asosida farqlash yoki ularni kelib chiqishi bo‗yicha
sinfli guruhlash (taksonlar)ga ajratishdir.
Alomatlar – ob‘ekt shaklini boshqalaridan farqlovchi ob‘ektning o‗ziga xos
xossasidir. Ob‘ektlarni sinflashtirishda ularni umumiy alomatlariga bog‗liq bo‗lgan
sinf, sinf osti, turi, razrayadlar guruhi va boshqa ko‗rsatkichlari bo‗yicha joylashtirish
hamda bir-biriga bo‗ysungan ob‘ektlar tizimi yaratiladi.
Umumiy sinflash o‗zida ixtiyoriy ob‘ektlar ketma-ketligi usulini namoyon etib
va uni qo‗llash universaldir, shuning uchun bu usul aniqlashtirishni talab etadi. Faqat
―sinflashtirish (sinflashgan)‖ tushunchasining 900 dan ortiq ta‘rifi ma‘lumdir.
Ulardan eng ko‗p tarqalgani va sinflash ma‘nosi to‗g‗risida
yetarlicha aniq
tushunchani
beruvchi
quyidagilar
hisoblanadi:
ob‘ektlar sinfi yoki bu
tushunchalarning o‗zaro bog‗liqligini o‗rnatish vositasi sifatida foydlaniladigan,
69
inson faoliyati yoki bilimlar sohasida u yoki bu ketma-ket bog‗langan
tushunchalar
(ob‘ektlar sinfi) tizimi.
Sinflashtirish va kodlashtirish fikrlash jarayoni faolligi bilan bevosita bog‗liqdir,
ayniqsa uning asosiy qismi bo‗lmish, bu ma‘lumotni o‗zlashtirishga javob beradi.
Shu jihati bilan ishlab chiqarish jarayonlarini boshqarish bo‗yicha
bajaruvchining ishlarini optimallashtirishga bog‗liqdir. Zamonaviy ishlab chiqarish
tizimlarida ma‘lumotlarni hiddan ziyod hajmda bo‗lishini hisobga olib,
uni aniq
ishlashi uchun amaldagi vaqt rejimida ulardaga ma‘lumotlarni ko‗lab-quvvatlash
lozimdir. Bundan ma‘lumotlarni sifatli sinflashda kompyuter texnologiyalarini
qo‗llash bilan ishlab chiqarish jarayonlarini boshqarishning optimallashtirish hamda
shu rejimda vaqtni qiqartirgan holda ma‘lumotlar qayta ishlanadi.
Tasniflashtirish (sinflashtirish) usullari to‗plam va to‗plam ostilariga bo‗lish
usuli bilan aloqadorligi darajasi muhim ahamiyatga ega. Ob‘ektlarni sinflashning
ikkita asosiy: ierarxik va fasetli usuli mavjud.
Ierarxik usul bo‗yicha sinflashtirish quyidagi ketma-ketlik bo‗yicha
amalga
oshiriladi:
-
ob‘ektning birlamchi to‗plamini aniqlash;
-
sinflashtirish ob‘ektining asosiy (mavjud) alomatlarini aniqlash;
-
alomatlarning ketma-ketligi tartibini tanlash – ularni miqdori va bo‗linish
darajasi.
