uchun TSR/IPni amalga oshirgan Berklidagi universitet o‘z ulkan xissasini qo‘shishdi.
Stekni takomillashtirish bo‘yicha 30 yildan ortiq vaqt davomida ishlar olib borilmoqda.
Bugungi kunda bu quyidagilarda ishlatiladigan protokollarning eng ommaviy stekidir:
-Internet global axborot tarmog‘ida;
-Intranet deb ataluvchi korporotiv tarmoqni yaratish uchun;
-Ekstranet deb nomlanuvchi kirishi chegaralangan va himoya darajasi
kuchaytirilgan korporativ tarmoqlarni yaratish uchun;
-operatsion tizimlarning aksariyati va lokal tarmoqlarda;
-deyarli hamma global tarmoq texnologiyalarda (X.25, ISDN, Frame Relay,
ATM). TSR/IP steki OSI modeldagi kanal pog‘onasi protokollarning aksariyatini,
masalan, kommutatsiyalangan va ajratilgan aloqa liniyalarida ma’lumotlarni
uzatish
uchun qo‘llanadigan SLIP va RRR ni qo‘llab quvvatlaydi.
Internetda standartlash. Internet tarmoq bilan bog‘liq protokol va standartlarning
jadal rivojlanishi me’yoriy hujjatlarning katta sonini tizimlashtirish, tartibga solish va
nashr etishni talab qiladi. Bu bilan Internet arxitekturasi masalalari bo‘yicha
boshqaruvchi kengash(Internet Architecture Board, IAB) shug‘ullanadi. 2000 yil
boshigacha 2700 dan ortiq hujjatlar(Request for Comments, RFC) nashr etildi. RFC-bu
alohida hujjatlar, ular texnik
masalalarning keng doirasini, shu jumladan majburiy
standartlar, standartlar bo‘yicha takliflar, axborot ma’lumotlar va tarixiy axamiyatga ega
eskirgan xujjatlarni qamrab olgan. Internetda standartizatsiyalash jarayoni RFC 2026
hujjati bilan tartibga solinadi.
IAB tarkibiga quyidagilar kiradi:
-RFCni ishlab chiqaruvchi va tarmoqni texnik qo‘llab-quvvatlash bilan bog‘liq
muayyan tor muammolarni hal qiluvchi Internet muxandis texnik komissiyasi(Internet
Engineerinng Task Force,IETF);
-Internet rivojlanishining istiqbolli masalalari bilan shug‘ullanuvchi va standartlar
aksariyatini shakllantiruvchi Internet tadqiqot komissiyasi(Internet Research Task
Force,IRTF).
IAB 1983 yilda jismoniy shaxs va tashkilotlardan tashkil topgan Internet
Hamjamiyati(Internet Society, ISOS) yordamida tashkil qilingan
TSP/IP
protokol steki tuzilmasi. Internet protokollari arxitekturasi 4 pog‘onali.
Keyinroq paydo bo‘lgan ISO etalon modeli protokollarining 7 pog‘onali arxitekturasi
TSR/IP pog‘onalari dekompozitsiyasi sifatida o‘rganish mumkin. Haqiqatda ikkita
arxitekturaning farqi-TSR/IP arxitekturasidagi OSI modelining uchta yuqori pog‘onasi
(qo‘llanish,
taqdimot, seans) bitta-qo‘llanish pog‘onaga birlashtirilgan (5.1.1-rasm);
TSR/IP tarmoq interfeyslari pog‘onasi OSIning ikkita pog‘onasi-kanal va tarmoq
pog‘onalariga muvofiqdir.
Zamonaviy tarmoq infratuzilmasini qurishning istiqbolli yo‘nalishlaridan biri
axborotni uzatish muhitlari va tizimlarining turli xil ko‘rinishlarini birlashtirishga imkon
beruvchi yuqori tezlikli magistral tarmog‘ini va yagona signalizatsiya tizimini tashkil
etish uchun optik texnologiyalardan foydalanish hisoblanadi. Bunday birlashtiruvchi
texnologiya sifatida hozirgi vaqtda “Multiprotokol Label Switching - MPLS” (belgilar
bo‘yicha ko‘p protokolli kommutatsiyalash) telekommunikatsiya texnologiyasi ko‘rib
chiqiladi. Mazkur texnologiya IP-paketlarni ilgari surishni tezlashtirishga, trafikni
boshqarish va ATM tarmoqlarida qo‘llaniladigan xizmat ko‘rsatish sifatini saqlab qolish
mexanizmlari yordamida IP-tarmoqlar uchun xos moslashuvchanlikni saqlab qolishga
urinishdan iborat. MPLS texnologiyasini joriy qilish
IP-over-ATM arxitekturasiga
tegishli bo‘lgan barcha yaxshi xususiyatlarni (samarali multipleksorlash va trafikning
moslashuvchanligi, yuqori unumdorlik) saqlab qolishga imkon beradi va shu bilan birga
u tarmoqlarning miqyosini yanada qo‘proq orttiradi, ularni qurishni va foydalanishni
soddalashtiradi. Shunisi ham muhimki, MPLS faqat ATM bilangina qo‘llanilmasdan,
balki kanal darajasidagi istalgan boshqa texnologiya bilan birga qo‘llanilishi mumkin.
MPLS texnologiyasi X.25, Frame Relay tarmoqlarida qo‘llaniladigan virtual kanallar
konsepsiyasini rivojlantiradi, bunda uni IP tarmoqlarni marshrutlashtirish
protokollari
yordamida olinadigan topologiya va joriy yuklanish to‘g‘risidagi axborot asosida
yo‘llarni tanlash texnikasi bilan birlashtiradi. Bu SDH/WDM yoki IP/WDM
texnologiyalari asosida Internet tolali-optik magistrallarini keyingi avlodiga o‘tishni
soddalashtiradi.
MPLS - bu belgilardan foydalanishga asoslangan ko‘p protokolli tarmoqlarda
paketlarning tez kommutatsiya qilish texnologiyasidir. MPLS o‘zida kanal darajasidagi
texnologiyalar uchun xos bo‘lgan trafikni boshqarishni, tarmoq darajasidagi
protokollarning miqyosliligi va moslashuvchanligini mujassamlashtirgan.
Texnologiyalarning nomidagi “ko‘p protokollilik” shuni anglatadiki, MPLS –
inkapsulyatsiyalovchi protokol va boshqa protokollar to‘plamini tashishi mumkin (1-
rasm). Bugungi kunda Internet provayderlar qatoridagi tarmoqlar ko‘p
sathli model
asosida tuzilgan, ya’ni mantiqiy marshrutlanuvchi IP–tarmoq ikkinchi sathning
kommutatsiyalanuvchi topologiyasi (ATM yoki Frame Relay) ustida ishlaydi. Ikkinchi
sathning kommutatorlari yuqori tezlikda ulanishni ta’minlaydi. Shunday qilib, MPLS -
bu Internet tarmog‘ini evolyutsion rivojlantirish yo‘lida uning infratuzilmasini ikkinchi
(kommutatsiya) va uchinchi (marshrutlashtirish) sathlari vazifalari integratsiyasi yo‘li
bilan soddalashtirish tomoniga qo‘yilgan qadamlardan biridir.
1-rasm. IP-tarmoqlarda MPLS texnologiyasi va OSI/ISO modeli
MPLS texnologiyasi spesifikatsiyasida oqimlarni tashish va ularni boshqarish
vazifalarini ajratish prinsipini asos qilib olinadi.
Boshqaruvchi komponentlarni
jo‘natuvchidan ajratish, ulardan har birini mustaqil ishlab chiqish va modifikatsiyalash
imkonini beradi. Tabiiy majburiy talab shundan iboratki, bunda boshqariladigan
komponentni uzatib beruvchi, komponentga axborotli paketlarni jo‘natish jadvali orqali
uzatishi mumkin bo‘lsin. Boshqariladigan komponentning boshqa marshrutizatorlar bilan
axborot almashishi uchun marshrutlashtirishning standart protokollarini (JCPF, IS-IS,
BGP-4) ishga tushiradi. Shu axborot asosida avval marshrutlashtirish jadvali, keyin esa
har bir interfeysdagi qo‘shni tizimlar to‘g‘risidagi axborotni
hisobga olgan holda
paketlarni jo‘natish jadvali shakllantiriladi va modifikatsiyalanadi. Tizim yangi paketni
olganda jo‘natuvchi komponentni, uning sarlavhasidagi axborotni tahlil qiladi, jo‘natish
jadvalidagi tegishli yozuvni izlaydi va paketni chiqish interfeysiga yo‘naltiradi. Deyarli
barcha ko‘p sathli kommutatsiya tizimlarining jo‘natuvchi komponenti, shu jumladan,
MPLS ham paketlarning ketma-ket belgilaridan foydalanishga asoslangan. Belgi – bu
paket sarlavhasida qayd qilingan uzunlikdagi qisqa maydondir.
MPLS yordamida quyidagi masalalarni hal etish mumkin:
-
ATM va Fram Relay-ni IP bilan integratsiyasini;
- operator tarmog‘i ichida paketlarni eng qisqa an’anaviy marshrutlar bo‘yicha
tezkor siljitish;
- virtual xususiy tarmoqlarni (VPN) yaratish;
- resurslarning (Traffic Engineering, TE) yuklanishini hisobga olgan holda
yo‘nalishlarni tanlash va o‘rnatish.
