4.
O‘zbekiston Respublikasining «Jinoiy faoliyatdan olingan daromadlarni
legallashtirishga va terrorizmni moliyalashtirishga qarshi kurash to‘g‘risida»gi
Qonuni (2004 yil 26 avgust).
Ushbu huquqiy-me’yoriy hujjatlar orasida O‘zbekiston Respublikasining
«Terrorizmga qarshi kurash to‘g‘risida»gi va «Jinoiy faoliyatdan olingan
daromadlarni legallashtirishga va terrorizmni moliyalashtirishga qarshi kurash
to‘g‘risida»gi Qonunlar alohida e’tiborga molik. Chunki bu qonunlar tufayli
O‘zbekistonda terrorizmga qarshi kurashning normativ, tashkiliy va moddiy-texnik
asoslari yaratildi. Unga ko‘ra, terrorizmni targ‘ibot qilish, terrorchi gurux va
tashkilotlarni tuzish hamda ularning faoliyati, tayyorlanayotgan yoki amalga
oshirilgan terrorchi jinoyatlarga oid ma’lumot va dalillarni yashirish taqiqlanadi.
O‘zbekiston Respublikasi ekstremizm va terrorizm hamda uni
moliyalashtirish bilan uzviy bog‘liq bo‘lgan narkobiznes va narkotrafikka qarshi
kurashda ham qat’iy siyosat olib bormoqda. 1999 yilda «Giyohvandlik vositalari va
psixotrop moddalar to‘g‘risida»gi qonunning qabul qilingani ham fikrimizni
tasdiqlaydi. Shuningdek, «Shanxay hamkorlik tashkilotining terrorizmga qarshi
konvensiyasini (Ekaterinburg, 2009 yil 16 iyun) ratifikatsiya qilish to‘g‘risida»,
«Jinoiy daromadlarni legallashtirishga va terrorizmni moliyalashtirishga qarshi
kurashish bo‘yicha Evroosiyo guruhi to‘g‘risidagi bitimni (Moskva, 2011 yil 16
iyun) ratifikatsiya qilish haqida»gi qonunlarni qabul qilib, ulardagi majburiyatlarini
izchil bajarib kelmoqda. Shu bilan birga, bu masalalarda o‘zining tashabbuslarini
ilgari surayotganini ham alohida ta’kidlash zarur. Bunday hujjatlar hali ko‘pgina
mamlakatlarda qabul qilinmaganligini qayd etib o‘tish darkor.
O‘zbekiston aksilterror koalitsiyalarning faol a’zosi bo‘lib, mintaqaviy
xavfsizlik va barqarorlik masalalariga xalqaro jamoatchilikning e’tiborini qaratib
kelmoqda. Bu borada O‘zbekiston dunyoning ko‘plab davlatlari bilan hamkorlikni
yo‘lga qo‘ygan. Respublikamiz xalqaro terrorizmga qarshi kurash doirasida huquqiy
hujjatlarni ishlab chiqish va amaliyotga joriy etish harakatlarini to‘la qo‘llab-
quvvatlab, BMT doirasida har tomonlama hamkorlikka asoslangan global tizim
yaratish orqali bu yo‘nalishda amaliy natijalarga erishish mumkin, deb hisoblaydi.
Darhaqiqat, xalqaro terrorizmga qarshi kurashda BMTning o‘rni va ahamiyati
kattadir. Bugunga qadar BMT terrorizmga qarshi 12 ta rezolyusiya, 16 konvensiya,
2 protokol qabul qilgan.
Shuni ta’kidlash joizki, O‘zbekiston davlati va hukumati terrorizm muammosiga
o‘zining tashqi va ichki siyosatining muhim masalasi sifatida yondashib, qonun asosida
terrorchi, terrorchilik guruhi, terrorchilik tashkiloti kabi tushunchalarni umumlashtirgan
holda ularning ta’rifiga aniqlik kiritildi. Jumladan, O‘zbekistondagi qonunchilik
tizimida terrorchi, terrorchilik guruhi, terrorchilik tashkiloti kabi tushunchalarni
umumlashtirgan holda ularning ta’rifiga aniqlik kiritildi. 2000 yil 15 dekabrda qabul
qilingan O‘zbekiston Respublikasining «Terrorizmga qarshi kurash to‘g‘risida»gi
qonunining ikkinchi moddasida terrorizm tushunchasi quyidagicha ifodalangan:
«…terrorizm – siyosiy, diniy, mafkuraviy va boshqa maqsadlarga erishish uchun
shaxsning hayoti, sog‘ligiga xavf tug‘diruvchi, mol-mulk va boshqa moddiy
ob’ektlarning yo‘q qilinishi (shikastlantirilishi) xavfini keltirib chiqaruvchi hamda
davlatni, xalqaro tashkilotni, jismoniy yoki yuridik shaxsni biron-bir harakatlar sodir
etishga yoki sodir etishdan tiyilishga majbur qilishga, xalqaro munosabatlarni
murakkablashtirishga, davlatning suverenitetini, hududiy yaxlitligini buzishga,
xavfsizligiga putur etkazishga, qurolli mojarolar chiqarishni ko‘zlab ig‘vogarliklar
qilishga, aholini qo‘rqitishga, ijtimoiy-siyosiy vaziyatni beqarorlashtirishga
qaratilgan, O‘zbekiston Respublikasining Jinoyat kodeksida javobgarlik nazarda
tutilgan zo‘rlik, zo‘rlik ishlatish bilan qo‘rqitish yoki boshqa jinoiy qilmishlar», -
deb ta’rif berilgan.
Terrorizmga qarshi kurash dastavval uni oziqlantiruvchi g‘oyaviy-ma’naviy
va moliyaviy-iqtisodiy manbalarni zararsizlantirishni taqozo etadi. Shu munosabat
bilan 2006 yilning 1 yanvaridan kuchga kirgan «Jinoiy faoliyatdan olingan
daromadlarni legallashtirishga va terrorizmni moliyalashtirishga qarshi kurash
to‘g‘risida»gi Qonun jinoiy faoliyatdan olingan daromadni legallashtirishga va
terrorizmni moliyalashtirish sohasidagi munosabatlarni tartibga soladi. Ushbu
qonunga ko‘ra, pul mablag‘lari yoki boshqa mol-mulkka oid operatsiyalar ustidan
nazoratni amalga oshirish vakolati O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasiga
yuklatilgan. Respublika Bosh prokuraturasi huzurida faoliyat ko‘rsatayotgan Soliq,
valyutaga va jinoiy daromadlarni legallashtirishga qarshi kurashish departamenti
zimmasiga moliyaviy razvedkaning zamonaviy tizimini yaratish, jinoiy
daromadlarni legallashtirish va terrorizmni moliyalashtirishning kanal va
mexanizmlarini aniqlashga yo‘naltirilgan moliyaviy, mulkiy operatsiyalarning
monitoringini amalga oshirish, xorijiy davlatlarnint vakolatli organlari hamda
xalqaro ixtisoslashgan va boshqa tashkilotlar bilan o‘zaro hamkorlik qilish va
axborotlar ayirboshlash kabi yangi vazifalar yuklatildi. Chunki bugun diniy shiorlar
bilan niqoblangan, giyohvand moddalarning noqonuniy savdosidan kelayotgan
katta-katta mablag‘lar evaziga yashayotgan xalqaro terrorchilik mintaqa
xavfsizligiga jiddiy tahdid solib kelmoqda.
Mamlakatimiz aholisi, ayniqsa, yoshlarimizning dunyoviy, ilmiy, axloqiy
salohiyatini yuksaltirish, ularda yurt istiqloliga sadoqat, milliy-ma’naviy,
umumbashariy qadriyatlarga hurmat tuyg‘ularini kuchaytirish, jamiyatimizda diniy
aqidaparastlikning har qanday ko‘rinishlarining oldini olish, o‘lkamizda ijtimoiy-
ma’naviy va siyosiy muhitni yanada sog‘lomlashtirish, huquqiy demokratik davlat
asoslarini mustahkamlash maqsadida Vazirlar Mahkamasining 1998 yil 26 martdagi
130-sonli
«Ijtimoiy-ma’naviy muhitni yanada sog‘lomlashtirish, diniy
aqidaparastlikning oldini olish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi Qarori qabul qilingan.
Qarorga ko‘ra, Respublika mutasaddi davlat idoralari hamda jamoat
tashkilotlari tomonidan ishlab chiqilgan «Huquqiy demokratik davlat asoslarini
mustahkamlash,
ijtimoiy-ma’naviy
muhitni
yanada
yaxshilash,
diniy
aqidaparastlikning oldini olish bo‘yicha tadbirlar dasturi» tasdiqlangan bo‘lib,
jumladan unda:
- diniy va umuman mafkuraviy adabiyotlar, video va audiokassetalarning
mazmuni va tarqatilishini tegishli qonunlarda belgilangan tarzda tekshiruvdan
o‘tkazishni kuchaytirish;
- diniy aqidaparastlikni targ‘ib qiluvchi videomahsulotlarning namoyish
etilishiga qarshi qonuniy choralar ko‘rish;
- diniy mavzudagi kitoblar, risolalar va boshqa turdagi matbaa asarlarida
e’tiqodga ko‘r-ko‘rona mukkasidan ketish, bevosita va bilvosita milliy va diniy
mahdudlik, aqidaparastlik targ‘ib etilishining oldini olish;
- viloyatlar markazlarida diniy adabiyotlar sotuviga ixsoslashtirilgan maxsus
do‘konlar tashkil etish, sotilayotgan diniy adabiyotlar mazmunini nazoratga olish
kabi muhim chora-tadbirlar belgilab berilgan.
«Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar to‘g‘risida»gi Qonunning 19-
moddasida diniy ekstremizm, separatizm va aqidaparastlik g‘oyalari bilan
yo‘g‘rilgan matbaa nashrlar, kino, foto, audio, video mahsulotlari va shu kabi boshqa
mahsulotlarni tayyorlash, saqlash va tarqatish muayyan javobgarlikka olib kelishi
mumkinligini nazarda tutadi. Jumladan, Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi
kodeksning 184
2
-moddasiga asosan Diniy mazmundagi materiallarni tarqatish
maqsadida qonunga xilof ravishda tayyorlash, saqlash, O‘zbekiston Respublikasi
hududiga olib kirish yoki tarqatish, fuqarolarga eng kam oylik ish haqining yigirma
baravaridan yuz baravarigacha, mansabdor shaxslarga esa – ellik baravaridan yuz
ellik baravarigacha miqdorda jarima solishga sabab bo‘lishi nazarda tutilgan.
Shuningdek, ma’muriy jazo qo‘llanilganidan so‘ng bir yil davomida xuddi shunday
qilmish takroran sodir etilsa, Jinoyat kodeksining 244
3
-moddasiga asosan eng kam
oylik ish haqining yuz baravaridan ikki yuz baravarigacha miqdorda jarima yoki uch
yilgacha axloq tuzatish ishlari bilan jazolanadi.
O‘zbekiston Respublikasi hududida tarqatish maqsadida tayyorlanadigan
diniy mazmundagi mahsulotlarni ekspertizadan o‘tkazishda ularning mohiyati
davlatimiz siyosati, milliy istiqlol g‘oyasi va diniy ta’limotlarga zid emasligi,
bunday mahsulotlarga qay darajada ehtiyoj mavjudligi, ular diniy da’vat va
missionerlikka, aholi o‘rtasida ixtilof va ziddiyatlar kelib chiqishiga sabab
bo‘lmasligiga alohida e’tibor qaratiladi.
Ma’lumki, O‘zbekiston dunyoviy davlat hisoblanadi. Shu bois qonunga xilof
tarzda dinga dav’at etish, undash ta’qiqlanadi. Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi
kodeksning siga muvofiq, O‘zbekiston Respublikasida g‘ayriqonuniy nodavlat
notijorat tashkilotlari, oqimlar, sektalar faoliyatida qatnashishga undash – eng kam
ish haqining ellik baravaridan yuz baravarigacha miqdorda jarima solishga yoki o‘n
besh sutkagacha muddatga ma’muriy qamoqqa olishga sabab bo‘ladi. Jinoyat
kodeksining yuqoridagi qonunbuzarlik ma’muriy jazo qo‘llanilganidan keyin sodir
etilgan bo‘lsa, eng kam ish haqining yigirma besh baravaridan ellik baravarigacha
miqdorda jarima yoki uch yilgacha axloq tuzatish ishlari yoxud olti oygacha qamoq
yoki uch yilgacha ozodlikdan mahrum qilish bilan jazolanadi.
Biron-bir fuqaro o‘zining dinga, dinga e’tiqod qilishga yoki e’tiqod
etmaslikka, ibodat, diniy rasm-rusumlar va marosimlarda qatnashish yoki
qatnashmaslikka, diniy ta’lim olishga o‘z munosabatini belgilayotgan paytda uni u
yoki bu tarzda majbur etishga yo‘l qo‘yilmaydi.
Bu haqida Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksning 241-moddasida
ham aytib o‘tilgan bo‘lib, diniy ta’limotdan saboq berish tartibini buzganlik uchun
ma’muriy javobgarlik belgilangan. Mazkur moddaga ko‘ra, «Maxsus diniy
ma’lumoti bo‘lmay turib va diniy tashklot boshqaruvi markaziy organining
ruxsatisiz diniy ta’limotdan saboq berish, xuddi shuningdek, xususiy tartibda diniy
ta’limotdan saboq berish» ma’muriy huquqbuzarlik hisoblanib, bunday harakat
uchun eng kam ish haqining besh baravaridan o‘n baravarigacha miqdorda jarima
solishga yoki o‘n besh sutkagacha muddatga qamoqqa olish jazosi belgilanadi.
Agar biror shaxs bunday qilmish uchun ma’muriy javobgarlikka tortilgandan
so‘ng bir yil davomida takroran shunday harakatni sodir etsa, Jinoyat kodeksining
229
2
-moddasiga asosan eng kam ish haqining ellik baravaridan yuz baravarigacha
miqdorda jarima yoki uch yilgacha axloq tuzatish ishlari yoxud olti oygacha qamoq
yoki uch yilgacha ozodlikdan mahrum qilish bilan jazolanishi ko‘zda tutilgan.
Shunday ekan, xususiy tartibdagi diniy ta’lim javobgarlikka asos bo‘ladi.
Bundan tashqari, milliy, irqiy, etnik yoki diniy adovat qo‘zg‘atish (156-
modda), jamoat birlashmalari yoki diniy tashkilotlarni qonunga xilof ravishda tuzish
(216-modda), g‘ayriqonuniy jamoat birlashmalari va diniy tashkilotlar faoliyatida
qatnashishga undash (216
1
-modda), diniy tashkilotlar to‘g‘risidagi qonun
hujjatlarini buzish (216
2
-modda), diniy ta’limotdan saboq berish tartibini buzish
(229
2
-modda), jamoat xavfsizligi va jamoat tartibiga tahdid soladigan materiallarni
tayyorlash yoki tarqatish (244
1
-modda), diniy ekstremistik, separatistik,
fundamentalistik yoki boshqa taqiqlangan tashkilotlar tuzish, ularga rahbarlik qilish,
ularda ishtirok etish (244
2
-modda) kabi jinoyatlar uchun jinoiy javobgarlik
belgilangan.
Demak, diniy ekstremizm va u bilan bog‘liq holda sodir etiladigan
jinoyatlarning oldini olish uchun eng avvalo, kishilarni, ayniqsa, yoshlarni huquqiy
savodxonligini oshirish muhim ahamiyat kasb etadi.
Xulosa qilib aytganda, respublikamizda diniy ekstremizm va terrorizmga
qarshi kurashning o‘ziga xos huquqiy mexanizmi fuqarolarning huquq va
erkinliklarini kafolatlash, diniy ta’lim tizimini takomillashtirish, diniy mazmundagi
materiallarni tayyorlash va tarqatishni tartibga solish, shuningdek, din bilan bog‘liq
turli nizolarning oldini olish orqali yurt tinchligi va xavfsizligini ta’minlashda o‘ziga
xos xizmat qilmoqda.
| 