|
Maktabgacha ta’limda metodika fanlarini o
|
| bet | 3/8 | | Sana | 20.05.2024 | | Hajmi | 59,05 Kb. | | #246356 |
Bog'liq 1 маъруза. мут фан ук2. Maktabgacha ta’limda metodika fanlarini o‘qitish texnologiyasi fanining qonuniyatlari
■ Pedagogik jarayon qonuniyatlari-bu obyektiv mavjud bo‘lgan, takrorlanadigan, barqaror hodisalar orasidagi ma’lum aloqadorlik, mazkur jarayonning alohida tomoni.
■ Qonuniyatlar nima va pedagogik jarayonda qanday bog‘langan, nima bilan u bog‘liqlikdaoekanliginioko‘rsatadi.
■ Pedagogik taraqqiyot sifatidagi bu qadar murakkab, katta va dinamik tizimda ko‘plaboturliiitavsifiy0aloqalaronamoyon0bo‘ladi.
■ Zamonaviy pedagogikada pedagogik jarayon qonuniyatlarning yagona tasnifi mavjud emas. Shu sababli quyida mavjud tasniflardan ba’zilarini ko’rib o‘tamiz.
■oI.P.0Podlasiy0tasnifi0bo‘yicha:
Tarbiya va ijtimoiy tizimlarning aloqadorligi: aniq tarixiy sharoitlardagi tarbiya xarakteri jamiyatning ehtiyojlari, iqtisodiy, milliy - madaniy o‘ziga xosliklari bilan aniqlanadi.
Ta’lim va tarbiya orasidagi: bu jarayonlarning o‘zaro bog‘liqligini, ularning ko‘ptomonlama o‘zaro ta’sirini, birligini belgilab beruvchi aloqadorlik.
Tarbiya va faoliyatning aloqadorligi: tarbiyalash - faoliyatning turli turlariga tarbiyalanuvchilarni jalb etish demakdir.
Tarbiya va shaxs faolligining aloqadorligi: agar uning obyekti (shaxs) bir paytning o‘zida subyekti sifatida aks etsa, tarbiya muvafaqqiyatli amalga oshadi, ya’ni shaxs o‘zining faol xulq-atvorini, shaxsiy erkinligini, mustaqilligini, faoliyatdagi ehtiyojini namoyon etadi.
Tarbiya va muloqotning aloqadorligi: tarbiya jarayoni har doim odamlar - o‘qituvchilar va ta’lim oluvchilarning o‘zaro harakatida kechadi.
Bola tarbiyasi muvafaqqiyati to‘g‘ridan-to‘g‘ri shaxslararo aloqalarning intensivligi va boyligiga bog‘liq bo‘ladi.
Pedagogik jarayonning dinamik qonuniyati-ta’lim oluvchining keyingi barcha muvafaqqiyatlarining qimmati uning dastlabki bosqichlardagi muvafaqqiyatiga bog‘liq0bo‘ladi.
Pedagogik jarayonda shaxsning rivojlanishi qonuniyati - shaxs rivoji darajasi va sur’ati:
•0irsiyat;
•0tarbiya0va0o‘quv0muhiti;
• pedagogik ta’sir etish usul va vositalarining qo‘llanishiga bog‘liq bo‘ladi. 0‘quv-tarbiya jarayonini boshqarish qonuniyati-pedagogik ta’sirning samaradorligi:
• ta’lim oluvchilar va pedagoglar orasidagi qayta aloqalarning intensivligi;
• ta’lim oluvchilarga ko‘rsatiladigan korreksiyali ta’sirlarning asoslanganligi hamda xarakteri,0qimmatiga0bog‘liq0bo‘ladi.
Pedagogik jarayonda hissiyot, mantiqiylik va amaliyotning birligi qonuniyati -o‘quv-tarbiya0jarayonining0samaradorligi:
•0hissiy0idrokning sifati0va0intensivligi;
•0idrok0etilganning0mantiqiy0anglanishi;
•0anglanganning0amaliy0qo‘llanilishiga0bog‘liq0bo‘ladi.
Tashqi (pedagogik) va ichki (bilish) faoliyatning birligi qonuniyati- pedagogik jarayonning0samaradorligi:
•0pedagogik0faoliyatning0sifati;
• tarbiyalanuvchilarning shaxsiy o‘quv-tarbiyaviy faoliyatining sifatini shart qilib qo‘yadi.
■0M.0Kodjaspirov0bo‘yicha:
Ijtimoiy shart-sharoitlar bilan shartlanganlik qonuniyati: ta’lim va tarbiyaning ijtimoiy0ehtiyojlar0va0sharoitlarga0bog‘liqligi.
Inson0tabiati0bilan0bog’langanlik0qonuniyati:
•shaxsni shakllantirishda muloqot va faoliyatning hal qiluvchilik roli;
•ta’lim va tarbiyaning ta’lim oluvchilarning yosh va individual o‘ziga xosliklariga bog‘liqligi.
Tarbiviy0jarayon0mohiyatining0shartlanganlik0qonuniyati:
•tarbiya, o‘qitish, ma’lumot va shaxs rivoji jarayonlarining o‘zaro bog‘liqligi;
•o‘quv-tarbiyaviy jarayonda shaxs va ijtimoiy guruhlarning o‘zaro aloqasi.
■ M.Kodjaspirovning mazkur tasnifi Y.K. Babanskiyning tasnfiga juda yaqin. Yagona pedagogik jarayonning qonuniyatlari, aynan akademik Y.K. Babanskiy tomonidan0sodda0va0tushunarli0ochib0berilgan:
1. Ta’lim va tarbiya jamiyatning ehtiyojlari va ijtimoiy-iqtisodiy shart-sharoitlariga bog‘liq0holda0amalga0oshadi.
2. Tarbiya, o‘qitish, ma’lumot va rivojlanishning o‘zaro bog‘liqligi qonuniyati.
3.0Tarbiya0va0o‘zini-o‘zi0tarbiyalashning0birligi0qonuniyati.
4. Ta’lim va tarbiya jarayonida muloqotning hal qiluvchilikroli qonuniyati.
5. Pedagogik jarayonda ta’lim oluvchilarning yosh vaindividual xususiyatlarini hisobga0olish.
6. Pedagogik jarayonda jamoa va shaxsning o‘zaro aloqadorlik qonuniyati.
7. Pedagogik jarayon vazifalari, shakllari, metodlarining o‘zaroaloqadorlik qonuniyati.
■ Yagona pedagogik jarayon qonuniyatlari singari tamoyillari masalasida ham turli qarashlar mavjud. Hatto ba’zi pedagoglar ularni qonuniyat sifatida e’tirof etishga moyildirlar. Biroq yuqorida ta’kidlab o‘tilganidek, qonuniyatlar obyektiv, eng muhim, barqaror, o‘zgarishda, shu bilan birga, aniq sharoitlardagi harakatni ifoda etadi. Pedagogik jarayon qonuniyat-laridan uni samarali tashkil qilishga nisbatan muayyan muhim talablar kelib chiqadiki, buni tamoyillar (prinsiplar) deb ataymiz.
■ Yagona pedagogik jarayon tamoyillarining ham hozirgacha turli tasniflari adabiyotlarda o‘z aksini topgan. Agar ularni sinchiklab o‘rganib chiqilsa, tasniflarning bir-biriga yaqinligini ko‘rish mumkin. Shu sababli biz quyida ko‘pchilik tomonidan tushunarli deb topilgan ikkita (Y.K.Babanskiy, B.T.Lixachev) tasnifinioberishnioma’qulodeb0topdik.
Yagona pedagogik jarayon tamoyillarining Y.K.oBabanskiy bo‘yicha tasnifi:
-0pedagogik0jarayonning0maqsadgaoyo‘naltirilganligi;
-0ta’lim0va0tarbiyaomazmuniningoilmiyligi;
-0ta’lim0oluvchilarning0yosh0va0individual xususiyatlarinihisobga0olish,
tushunarlilik;
-0tizimlilik0va0ketma-ketlik;
-0onglilik,0faollik,0tashabbuskorlik,0ta’lim0oluvchilarningijodkorligi;
- ta’lim va tarbiyaning ijtimoiy foydali, ishlab chiqarish mehnati bilan aloqasi;
-0ta’lim0va0tarbiyaning0jamoaviy0xarakteri;
-0ko‘rgazmalilik;
- ongli talabchanlik bilan birgalikda ta’lim oluvchi shaxsini hurmat qilish;
- ta’lim va tarbiyaning qulay metod, shakl va vositalarini tanlab olish;
- sababiylik, onglilik hamda ta’lim, tarbiya va rivojlanishining amaliy natijalari;
-0tarbiyaga0kompleks0yondashuv.
■0B.T.0Lixachev0tasnifi:
- o‘quv-tarbiya jarayonining ijtimoiy-qadriyatli maqsadga yo’nalganligi;
ta’limoluvchilar faoliyatining turli turlarining o‘zaro harakatini tashkil etishga kompleks0yondashuvni0amalga0oshirilishi;
-0butun0o‘quv-tarbiyaviy0ishlarning0hayot0bilan0bog‘liqligi;
- ta’lim va tarbiya jarayonida har tomonlama barkamol shaxsni shakllantirish, jamoada0ta’lim0va0tarbiya;
-0ta’lim0oluvchilarga0talabchanlik0va0hurmatning0birligi;
- ta’lim oluvchilar hayotiga rahbarlik qilishda ularning tashabbuskorliklarini hasobga0olish;
-0barcha0ta’lim0oluvchilarohayotinioestetizatsiyalash;
-0ta’lim0va0tarbiyaning0boshqaruvchilik0roli;
- ta’lim oluvchilarning bilish, mehnat va boshqa faoliyatlarini rag’batlantirishni hisobga olish, ularda ishga bevosita qiziqish uyg‘otish orqali axloqiy-irodaviy kuchini0faollashtirish;
- ta’lim oluvchilarda barcha turdagi fikrlashni rivojlanishini hisobga olish, ketma-ketlik0va0tizimlilik;
-0ko‘rgazmalilik;
-0tushunarlilik;
-0sababiylik.
Umuman olganda, yagona pedagogik jarayon va uning tarkibiy qismlarining umumiy va o‘ziga xos xususiyatlarini hisobga olish ta’lim va tarbiya jarayonining samaradorligiga0xizmat0qiladi.
Zamonaviy fanga aniq qonuniyatlar ko‘plab soni ma’lumdir. Ular qatoriga quyidagilar0kiradi:
1.0Didaktik0qonuniyatlar.
2.0Gnoseologik0qonuniyatlar.
3.0Psixologik0qonuniyatlar.
4.0Kibernetik0qonuniyatlar.
5.0Sotsiologik0qonuniyatlar.
6.0Tashkiliy0qonuniyatlar.
Maktabgacha ta’limda metodika fanlarini o‘qitish texnologiyasining shakllanish jarayoni pedagogika fanini o‘quv predmeti sifatidagi rivoji bilan bog’liqdir.
Maktabgacha ta’limda metodika fanlarini o‘qitish texnologiyasi pedagogikani o‘qitishning dastlabki bosqichlaridan boshlab tajribalar to‘planadi ular umumlashtirilib, tizimlashtirilib boriladi. Ular asosida alohida qoidalar va tamoyillar shakllantiriladi, o‘kitishning ayrim masalalari bo‘yicha metodik tavsiyalar yaratiladi.
Tajribalarni umumlashtirish asosida tadqiqotlar olib boriladi, ularni natijasida o‘qitish0metodikasining0o‘ziga0xos0qirralari0aniqlanadi.
Maktabgacha ta’limda metodika fanlarini o‘qitish texnologiyasi bu nazariya va amaliyotning0sintezidir.
Maktabgacha ta’limda metodika fanlarini o‘qitish texnologiyasi ta’limning tamoyillari va qoidalari, ta’lim shakllari va metodlarini asoslashga qaratiladi, bu esa bo‘lajak0o‘qituvchilarni0yuqori0kasbiy0tayyorgarligini0ta’minlaydi. Maktabgacha metodika fanlarini o‘qitish texnologiyasi materiallarni tanlash va tizimlashtirishda ilmiy0metodologiya0asos0bo‘lib0xizmat0qiladi.
Metodologiya bu nazariy bilimlar tizimi, ilmiy tadqiqotlar asosiy, boshqaruvchi tamoyillarni belgilovchi, obyektiv borliqdagi hodisalarni ilmiy tahlil qilishni amalga oshirish0vositasidir. Pedagogik bilimlar metodologiyasi pedagogik nazariyani tuzilishi, tamoyillar,0bilimni0o‘zlashtirish0usulari0bilan0belgilanadi.
Pedagogik0metodologiya0o‘z0ichiga0quyidagilarni0oladi:
1.0Pedagogik bilimlarni tuzilishi va funksiyalari haqidagi ta’limot.
2.0Fundamental, umumilmiy va pedagogik holatlar (nazariya, konsepsiya, gipoteza).
3.0Pedagogik0tadqiqotlar0metodlari0haqidagi0ta’limot.
Maktabgacha ta’limda metodika fanlarini o‘qitish texnologiyasi pedagogik bilimlar sohasi bo‘lib, pedagogikani umumiy va xususiy metodologiyasidan foydalanadi. Maktabgacha ta’limda metodika fanlarini o‘qitish texnologiyasi pedagogikani fan sifatida va uni metodologiyasini jadal rivojlanish bosqichida shakllanadi. Bu esa maktabgacha ta’limda metodika fanlarini o‘qitish texnologiyasi fanini predmeti bo‘lgan ta’lim jarayonini to‘g‘ri tashkil etish imkonini beradi.
Ta’lim0prinsiplarigapquyidagilar0kiradi
1. Ta’limning tarbiyaviy xususiyati prinsipi. Bu prinsip bir qancha yo‘nalishlar0bo‘yicha0amalga0oshiriladi:
- material mazmunini Respublika ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy hayoti, mustaqil rivojlanish yo‘lidagi muvaffaqiyatlari, xalqning mehnatidagi yutuqlari, xozirgi zamon0fani0va0texnikasi0hamda0madaniyati0bilan0bog‘lash;
-shaxsda ma’naviy fazilatlarni, intizomlilikni, qatiyatlilikni va mehnatsevarlikni tarbiyalash;
-ta’lim jarayonida hosil bo‘ladigan hissiyotlar, kechinmalar va taassurotlarning hosil bo’lish0jarayonini0boshqarish;
-aqliy qobiliyatlarining rivojlantirilishi va shakillantirilishini amalga oshirish.
Bu yo‘nalishlarni amalga oshirish uchun o‘qituvchi o‘ziga quyilgan quyidagi talablarga0to‘liq0rioya0qilishi0kerak:
|
| |
