9
Bunday poydevorlar to’g’risida gap ketganda, ichki bo’shlig’idan grunt qazib
olish xisobiga o’z og’irligi ta’sirida chuqurlashib
boruvchi quduqlar
tushuniladi.Pastlashuvchi quduqning pastki va yuqorigi qismi ochiq simmetrik
konstruktsiyadan iborat. U qurilish joyini o’zida betonlanishi mumkin yoki tayyor
elementlardan yig’iladi (P.16.1-rasm).
Pastlashuvchi quduqlar o’z og’irligi ta’sirida gruntga yuklanadi. Qo’shimcha
ravishda uning yig’ma konstruktsiyalarini yuklash uchun
tebratkich ishlatilishi
mumkin. Yuklash davomida uning ichidan grunt qazib olinadi. Buning uchun
greyferli yoki boshqa turdagi ekskovatorlardan foydalaniladi yoki suv yordamida
yuvish asosida quduq ichidagi grunt chiqarib tashlanadi.
Quduqni belgilangan
satxga o’rnatilgandan so’ng uning ichki bo’shlig’i qisman yoki to’la beton bilan
to’ldiriladi. Pastlashuvchi quduqdan chuqurlashtirilgan
inshootlarni poydevori
sifatida foydalanish mumkin.
P.16.3. Pastlashuvchi quduqlar qanday materiallardan tayyorlanadi?
P.16.2-rasm. Pastlashuvchi quduq:
a-grunt yuzasiga o’rnatish; b-quduqni chuqurlashtirish; v-qo’shimcha bo’laklar yordamida
quduqni uzaytirish; g-mustaxkam grunt qatlamiga o’rnatilgan pastlashuvchi quduq; d-tubi
maxkamlangan pastlashuvchi quduq.
10
Pastlashuvchi quduqlar tosh, g’isht (g’isht terimi), yog’och, metall, beton va
temir-betonlardan tayyorlanadi. Ko’pincha beton va temir-beton qo’llaniladi.
P.16.4. Pastlashuvchi quduqlar rejada qanday shaklga ega?
Pastlashuvchi quduqlar rejada simmetrik ko’rinishga ega bo’lib, uning shakli
yumaloq, kvadrat, to’g’ri to’rtburchak (ichki parda devorga ega bo’lgan
va ega
bo’lmagan) shakllarga ega (P.16.4-rasm). Uning eng qulay shakli yumaloq
shakldagisi xisoblanadi. Ularni gruntga yuklash jarayonida
qiyshayib ketmasligi
uchun simmetrik shaklda tayyorlanadi.
Ko’pincha pastlashuvchi quduqlar rejada inshootning asosini takrorlaydi.
Pastlashuvchi quduqni yuklash jarayonida uning pastlashishiga qarshilik
ko’rsatuvchi ishqalanish kuchlarini kamaytirish maqsadida
pastlashuvchi quduq
perimetrini uning yuzasiga nisbatan kichikroq va tayanadigan yuzasini kattaroq
qilib olinadi. Ularni tashqi yukdan to’shama grunt qatlamiga tushayotgan tayanch
bosimi va kerakli jixozlarni pastlashuvchi quduqning ichki xonalariga joylashtirish
imkoniyatidan
foydalangan
xolda
aniqlanadi.
Pastlashuvchi
quduqlarni
tayyorlashda betonga nisbatan temir-betonni qo’llanilishi
uning devorlarini
yupqaroq qilishga shuningdek, quduqqa yanada
murakkabroq shakl berish
imkoniyatini yaratadi.
