16-Mavzu: Temperament va Xarakter
REJA:
1.
Temperament haqida tushuncha
2.
Temperamentning fiziologik asoslari
3.
Nerv sistemasi tiplarini kelib chiqishi
4 .Xarakter haqida tushuncha
5. Xarakter tarkibi
6.
Xarakter aksentuasiyasi
Taynach iboralar:
Temperament haqida tushuncha. Temperament haqidagi
ta`limotlarning qisqacha mazmuni. Temperamentga psixologik tavsif va inson
faoliyati.
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yhati:
1.
Karimova V. M. «Psixologiya» T.Sharq 2002y.
2.
G‘oziyev E. G‘. «Umumiy psixologiya» 1-2 tom. Toshkent-2002y.
3.
Ivanov P.I., Zufarova M. «Umumiy psixologiya» T.: O‘zbekiston faylasuflar
milliy jamiyati, 2008 yil
4.
Xaydarov F.I., Xalilova N.I. «Umumiy psixologiya» T.: Fan va texnologiyalar
2010 yil
5.
Климов Е.А. «Общая психология». Реч, Москва-2001
6.
Штерн А.С. «Введение в психологию» М.: Академия Спб 2002.
7.
David G. Myers “Psychology”. NY, 2010. WORTH PUBLISHERS 118p.
Mustaxakamlash uchun savollar:
1.
Temperament ta’rifini keltiring.
2.
Temperamentning fiziologik asoslari nima?
3.
Nerv sistemasi tiplarini kelib chiqishi xaqida nima bilasiz?
4.
Temperament tiplarining tavsifnomasi qanday?
5.
Faoliyatning individual uslubi va temperamentni taqqoslang.
Temperament haqida tushuncha
Insonning ruhiy olami beto’xtov harakatlar majmuasidan iborat bo’lib, biri
ikkinchisini bevosita taqazo etadi va ular uzluksiz zanjir tizimiga o’xshash
tarzda
hukm suradi. Xuddi shu bois shaxs ruhiyatida tashqi atrof-muhit to’g’risidagi
taassurotlar, o’tmish xotiralari, kelajak
yuzasidan ijodiy xayollar, ezgu niyatlar,
xohish istaklar, maqsad va tilaklar, mulohaza, fikr va muammo, hissiy kechinmalar,
irodaviy sifatlar uzluksiz tarzda o’zaro o’rin almashtirib turish evaziga ontogenetik
dunyoga mustahkam negiz hozirlanadi.
Ruhiy olam kechishi, uning sur'ati,
mazmuni, shakli, ko’lami, xususiyati, xislati, sifati,
mexanizmi alohida, yakkahol
insonda rang-barang tarzda namoyon bo’lishi kuzatiladi. Shuning uchun bo’lsa
kerak, insonlar tabiat hodisalariga, ijtimoiy turmush voqeliklariga, omillariga, ta'sir
kuchlariga tez
yoki sekin, yengil yoki mushkulot bilan javob qaytarishga moyillik
ko’rsatadilar.
Psixologiyada temperamentga taalluqli individual
dinamik xususiyatlar
o’rtasida muayyan darajada tafovut mavjudligi alohida ta'kidlanadi, ular orasidagi
farqlarni ajratib ko’rsatish maqsadida quyidagicha belgilar kiritiladi va o’ziga xos
tarzda tavsiflab beriladi, ularning ayrimlarini ajratib ko’rsatish maqsadga muvofiq:
1.
Favqulodda temperamentning
bir xil xususiyatlari motiv, psixik holat va
hodisalardan farqli o’laroq, aynan shu shaxsning o’zida, uning turli
faoliyatlarida,
muomalasida ifodalanadi.
2.
Temperament xususiyatlari tabiiy shartlanganlik omiliga taalluqli bo’lganligi
tufayli inson hayoti va faoliyatining (umrining) davomida yoki uning muayyan bir
bo’lagida (ta'sirga beriluvchanligi sababligidan qat'iy nazar) barqaror, o’zgarmas va
mustahkamdir.
3.
Yakkahol shaxsga dahldor temperamentning turli xususiyatlari o’zaro bir-biri
bilan g’ayriqonuniy ravishda birlashgan bo’lmasdan, balki ular o’zaro bir-biri bilan
muayyan qonuniyat asosida mujassamlashib, xuddi shu xususiyatlar uning tiplarini
tavsiflovchi o’ziga xos tuzilmani vujudga keltiradi.
Psixologiya fanida
