fiziologik jarayonlarning nozik qirralarini o’rganishga maxsus moslamalar yordami
bilan o’zgarishlarni qayd qilish hamda olingan natijalarni (omillarni)
matematik
statistika metodlari orqali hisoblashni tatbiq etdilar. Shuningdek, B.M. Teplov ilmiy
maktabining namoyondalari tomonidan ijobiy va tormozlovchi shartli reflekslarning
hosil bo’lish tezligini tavsiflovchi individual xususiyatlar turkumi ham ta'riflab
berilgandir. Ushbu individual xususiyatlar mohiyatida ifodalanuvchi nerv
sistemasining notanish xususiyati dinamiklik deb ham tavsiflangan.
Bundan
tashqari, ular shartli reflektor faoliyatining bir guruh individual xususiyatlari
qo’zg’alish jarayoni to’xtalishining tezligi mahsuli
sifatida taxmin qilingan
xususiyatni (yangi xislatni) labillik deb atay boshlaganlar. Shuning bilan birga nerv
sistemasining boshqa xususiyatlari mavjudligi to’g’risida ilmiy taxminlar ilgari
surilgan, chunonchi: senzitivlik, reaktivlik va hokazo.
natijasida topilgandir.
Nerv sistemasi tiplarining kelib chiqishi.
Nerv sistemasining umumiy
tiplari kelib chiqishi
yuzasidan mulohaza yuritilganda, albatta I.P.Pavlovning
ta'limotini eslash maqsadga muvofiqdir,
chunonchi
irsiyat yo’li bilan shartlangan tip - bu genotip demakdir.
Hozirgi davrda nerv sistemasining umumiy tipi (genotip)
irsiyatga bog’liq ekanligi haqidagi ma'lumotlar, juda
ko’p bo’lib, ular qiyosiy jihatdan hayvonlarni o’rganish
Temperamentning tipologiyasi mobodo insonlar temperamentlari bo’yicha
qiyoslansa, u holda uning xususiyatlari jihatidan o’zaro o’xshash shaxslarning
guruhi mavjudligi namoyon bo’ladi. Bu asnoda eramizdan
oldingi davrda ham
temperament tiplari to’g’risida materiallar to’plangan.
I.P. Pavlov ta'limoti bo’yicha nerv sistemasi tiplarining va Gippokrat ta'limoti
bo’yicha temperamentning o’zaro munosabatlari
Temperament
Tiplari
Нерв системасининг
кучи
Nerv
tizimining
muvozanati
Nerv
tizimining
ildamligi
Xolerik
Kuchli jo'shqin
Muvozanatsiz qizg'in
Serharakat
Sangvinik
Kuchli serharakat
Muvozanatli
Serharakat
Flegmatik
Kuchli vazmin
Muvozanatli
Inert (sust)
Melanxolik
Kuchsiz
Muvozanatsiz tormozli
Serharakat
yoki inert
Ularda temperament tipi deyilganda, insonlarning
muayyan guruhlarini
tavsiflovchi psixik xususiyatlarning yig’indisi (majmuasi) tushuniladi. Hozirgi
davrda temperament tipi deganda, ma'lum insonlar guruhi uchun umumiy bo’lgan
xususiyatlarning
sodda majmuasi emas, balki mazkur xususiyatlarning qonuniy,
zaruriy o’zaro bog’liqligi
tushuniladi. Temperament
tipini tavsiflovchi
xususiyatlarning qonuniy tarzda o’zaro bog’liqligi quyidagicha aks etishi mumkin.
Nerv sistemasi va temperamentning bog'liqligi
Nerv tizimining turlari
