2-rasm. Blokcheyn texnologiyasi asosida bloklarni boshqaruv tizimi sxemasi
Yuqoridagi sxemadan ma’lumoki, blokcheyn asosidagi tizimlar markazlashmagan
bo’lib, asosan geografik joylashuvlarga, ya’ni mamlakatlar chegaralariga bog’liq
emas. Bunda, shaxridagi foydalanuvchi to’g’ridan to’g’ri Moskva, London, Nyu –
York, Parij hakazo shaxarlardagi foydalanuvchilar bilan havfsiz aloqa o’rnatishlari
mumkin. Quyidagi rasmda yer yuzi bo’ylab blokcheyn zanjirlari orqali havfsiz
ma’lumotlarni almashish texnologiyalaridan foydalanishlari tasvirlangan. Jarayon
Distributed Systems Group tomonidan ishlab chiqarilgan blokcheyn tarmog'ining
ochiq manbali simulyatori yordamida vizuallashtirildi. Dastlab, quyidagicha butun
dunyoda blokcheyn texnologiyasidan foylanalish tendentsiyasini duyo kartasi
yordamida ko’ramiz
3-rasm.
Endi, ma’lum vaqt o’zgarishi davomida blokcheyn zanjirlarida, taqsimlangan
rezistrlarda ma’lumot almashish jarayonlarini kuzatamiz. Bunda barcha jarayonlar
vaqt o’zgarishi bilan farqlanadi. 4-7 rasmlar.
4-rasm. 0-3000 millisekund vaqt oralig’ida asosan faqat Yevropa qitasi
chegarasida ma’lumotlar tarqalishi amalga oshmoqda
5-rasm. 3000-5000 millisekund vaqt oralig’ida asosan Yevropa va Amerika
qitaslari chegarasida ma’lumotlar tarqalishi amalga oshmoqda
6-rasm. 5000-7000 millisekundan vaqt oralig’ida Ausraliya qitasi chegarasida
ma’lumotlar almashinuvi amalga oshmoqda
7-rasm. 8000-10000 millisekund vaqt oralig’ida Osiyo qitasi va butun dunyodagi
taqsimlangan rezistor texnologiyalarida ma’lumotlarni tarqatish jarayonining bir
bosqichi yakunlanadi.
Yuqoridagi jarayon
Tokio Texnologiya Institutining Distributed Systems Group
tomonidan ishlab chiqarilgan SimBlock blokcheyn tarmog'ining ochiq manbali
simulyatori orqali amalga oshirildi.
Bu borada 4-7 rasmlar orqali guvohi bo’ldikki,
blokcheyn chegarasiz texnologiyasi, bu texnologiyaning joriy qilinishining asosiy
vasifasidan biri tizimlarni transchegaraviy yovuz niyatli abonentlari hujumlaridan
himoyalashdir. Blokcheyn texnologiyasi tizimlaridagi foydalanuvchilar ikkita
guruxga bo’linadi.
1.
Tizimdagi yangi bloklarni hosil qiluvchi tizim foydalanuvchilar
2.
Tarmoqdagi umumiy bloklarni shakllantiruvchi maynerlar
Tizimdagi foydalanuvchilarning mayner va oddiy foydalanuvchi kabi
bo’linishi asosan bloklarni shakllantirishda qo’llaniladi. Sababi, bloklarni
shakllantirish jarayoni juda murakkab jarayon bo’lib ko’pgina resurslarni talab
qiladi. Shuning uchun ham tizimdagi barcha foydalanuvchilar bloklarni
shakllantirish imkoniyatiga ega emas. Misol tariqasida, Bitcoinni keltirishimiz
mumkin bu kriptovalyuta kompaniyasi bloklarni shakllantiradi va ularni
foydalanuvchilarga BTC kursi bo’yicha taqdim qiladi. Lekin bu kriptovalyuta
shakllantiruvchi mayner tomonidan boshqarilmaydi. Bu jarayonni faqatgina
foydalanuvchi boshqarishi mumkin. U ixtiyoriy vaqt momentida o’z blokini ya’ni
Bitcoinni boshqa foydalanuvchiga sotishi va shu turdagi molyaviy amallarni
bajarishi mumkin.bu jarayonni quyidagicha tushuntiramiz.
Blokcheyn zanjirlaridagi ixtiyoriy foydalanuvchi o’z bloklarida yozuvlarni
yaratadi va bu yozuvlar bloklarga tarqata oladi, misol uchun, bloklarga «Tizimda X
kalitga ega foydalanuvchiga 3 000 000 000 so’m miqdorda kredit ajratildi» yoki
«Tizimda Y kalitga ega foydalanuvchining 5 000 000 000 so’m kredit qarzdorligi
100% miqdorda so’ndirildi» kabi muhim yozivlarni kiritish zarurli va yetarli. Bu
misolda ko’rib turganimizdek bloklardagi bu yozuvlar ochiq lekin shifrlanagan.
Bunda yozuvlar bank tomonidan shu haridor uchun ajratilgan blokga yoziladi va uni
kalit mavjud bo’lgan haridorgina boshqara oladi. Bu blok kaliti bilish natijasida
ochiq turdagi kredit summasini bilish mumkin, lekin kredit ajratilgan bank nomi,
haridor haqidagi shaxsiy va molyaviy ma’lumotlarni bilish mumkin emas.
Keltirilgan misol ancha oddiy ko’rinishi mumkin lekin bu juda murakkab jarayon
bo’lib hisoblanadi. Jarayonda asosiy hisoblovchi bloklar va mayner bo’lib
hisoblanadi. Tizim bir necha maynerlarga ega bo’lib, blokcheyn tizmidagi har blok
alohida xavfsizlik tizimiga ega. Shundan, odatda ko’pchilik foydalanuvchilar yangi
yozuvlarni maynerga yuboradi va mayner yozuvlarni qabul qilgach blokka yozadi.
Ma’lumotlar blokka yozilgandan keyingina, ma’lumotning tekshirilganligi va
haqiyqiyligiga ishonch hosil qilamiz va bu blokdagi ma’lumotlarga hech bir
foydalanuvchi zarar yetkaza olmaydi. Blokcheyn texnologiyasi shu tarzda o’z ishini
olib boradi[3].
|
