30
Ishlab chiqarish va boyitish.
Chaqiq tosh ishlab chiqarish quyidagi texnologik jarayonlarni qamrab
oladi: toshni qazib olish, maydalash va navlarga ajratish (elash).
Toshlarni qazib
olish asosan konlarda bajariladi.
Tog‘ jinslari konlarini qayta ishlash ochish ishlaridan boshlanadi, bunda
o‘simlik qavati va qum – gilli jinslarni texnik vositalar bilan olib tashlanadi.
Ochish ishlari tarkibiga yuqori zonalardagi yaroqsiz
toshlarni olib tashlash ham
kiradi. Bu ishlar portlatish bilan bajarilib toshlar maxsus chuqurlarga to‘kiladi.
Tosh massivini olib tashlab va tog‘ yonbag‘irlariga keng maydon
ochilgandan so‘ng maxsus parmalovchi mashinalar va stanoklarda tog‘ massivida
diametri 250 mm gacha, chuqurligi 10-20 m gacha bo‘lgan, bir qator yoki shaxmat
tartibida 2-3 qator qilib har 4-7 m da skvajinalar ochiladi,
ularga portlovchi
moddalar (ammonit, trotil va boshqa) joylashtiriladi va bir vaqtning o‘zida
portlatish ishlari bajariladi(xavfli xududdan odamlar va texnika vositalari
chiqariladi).
Portlatish natijasida tog‘ yonbag‘ridagi ochilgan maydon turli yiriklikdagi
toshlar, bo‘laklar bilan to‘ladi. Yirik bo‘laklar ikkinchi marta qayta portlatiladi va
jinslar cho‘mich sig‘imi 2-4 m
3
bo‘lgan ekskavatorda qayta ishlanadi.
Toshning ruxsat etilgan eng katta o‘lchami ekskavator cho‘michi sig‘imi –
ye
ga bog‘liq:
a ≤ 0,8
3
ye
Masalan, ekskavator cho‘michi sig‘imi -4 m
3
bo‘lsa,
u holda karerdagi
toshning o‘lchami-1,27 m
ga yetishi mumkin. Toshlar ekskavator yordamida
transport vositalariga (katta yuk ko‘tarish qobiliyatiga ega avtosamosvallarda)
yuklanadi va maydalash-navlarga ajratish korxonalariga yetkaziladi.
Ko‘p holllarda toshni dastlabki maydalash konlarda bajariladi va maydalash
– navlarga ajratish korxonalariga yirik holda emas, balki kerakli o‘lchamda
keltiriladi.
Maydalash – navlarga ajratish korxonalarining
asosiy uskunalari bu
maydalagichlar, katta ko‘zli g‘alvirlar, lentali konveyrlar, ta'minlovchilar,
transportyorlar hisoblanadi. Asosan titratuvchi va giratsion katta ko‘zli g‘alvirlar
ishlatiladi. Yirik toshlar uchun qo‘zg‘almas kolosnikli g‘alvirlar ham qo‘llaniladi.
Maydalagichlar konstruksiyasi va maydalash prinsipiga ko‘ra jag‘li, konusli,
valkli, bolg‘ali va boshqa turlarga bo‘linadi. Toshlarni yirik va o‘rtacha
maydalashda jag‘li maydalagichlar keng ishlatiladi (6.2-rasm,a). Qo‘zg‘aluvchan
va qo‘zg‘almas jag‘lar orasiga tushuvchi toshlar, jag‘larni yopilishida
maydalanadi.
