-MA’RUZA: YOG‘OCH CHIQINDILARI VA BOSHQA SANOAT

41 
Yog‘och chiqindilaridan tashqari boshqa qishloq xo‘jaligi mahsulotlari 
chiqindilari(g‘o‘zapoya, sholipoya, zig‘irpoya va boshqalar)dan to‘ldiruvchi 
sifatida betonda qo‘llash mumkin. 
Bunday betonlardan biri bu arbolit bo‘lib, unda to‘ldiruvchi sifatida 
maydalangan yog‘och chiqindilari ishlatiladi. Maydalangan yog‘och uzunligi 
40mm gacha, eni va qalinligi 2-5 mm bo‘lgan bo‘laklardan iborat bo‘ladi. 
Bunday to‘ldiruvchilar va portlandsementlar asosida zichligi 600-700 kg/m
3
bo‘lgan betonning siqilishdagi mustahkamlik chegarasi 2,5-3,5 MPa va issiqlik 
o‘tkazuvchanligi 0,18Vt/(m·
0
S) ni tashkil etadi, bu esa devor panellari va boshqa 
konstruksiyalar olish imkonini beradi. 
Shu bilan birga qipiqli betonlar ham qurilishda keng ishlatiladi, bunda 
to‘ldiruvchi sifatida yog‘och qipiqlari va ba'zan tabiiy qum aralashmasi 
qo‘llaniladi. Zig‘irpoya asosidagi beton ham keng ishlatiladi.
Yuqorida keltirilgan barcha turdagi mineral to‘ldiruvchilardan farqli o‘laroq, 
yog‘och chiqindilari va boshqa qishloq xo‘jalik mahsulotlarini qayta ishlash 
chiqindilari organik to‘ldiruvchilar hisoblanadi.
Bunday to‘ldiruvchilarni sementli betonda qo‘llashda sementning qotishi va 
gidrotatsiya jarayoniga salbiy ta'sir ko‘rsatishi mumkinligini inobatga olish zarur.
Ular tarkibidagi vaqt o‘tishi bilan yuzaga keluvchi organik kislotalar va 
qandli moddalar betonning qotishini sekinlashtiradi, sement toshini yemirilishiga 
olib keladi. 
Shu sababli bunday to‘ldiruvchilarni qo‘llashdan oldin maxsus qayta ishlash 
kerak. Ayniqsa yog‘och chiqindilarini suvga solish, ohakda ekstrakt moddalarni 
neytrallash, kimyoviy qo‘shimchalarni qo‘llash yaxshi samara beradi.
Yig‘ma temir-beton sanoati chiqindilari bo‘lgan yaroqsiz beton va temir-
beton buyumlar va konstruksiyalar, tovar betonlarning qoldiqlari, hamda 
ekspluatatsiya muddatini o‘tagan buyumlar yetarli hajmda yig‘iladi va ularni 
qurilishda betonga to‘ldiruvchi sifatida qayta ishlatish mumkin.
Beton uchun to‘ldiruvchi sifatida oddiy keramik g‘ishtni maydalashda 
olingan g‘isht asosidagi chaqiq toshni qo‘llash mumkin. G‘isht, gilli xomashyoni 
kuydirishda olingan boshqa keramik materiallar singari yetarlicha mustahkamlikka 
ega.
G‘ishtning zichligi-1,7 g/sm
3
ni, u asosida chaqiq tosh uyma zichligi 800-
900 kg/
m
3
ni tashkil etadi va u yengil to‘ldiruvchi hisoblanadi.
G‘isht asosida chaqiq toshni qo‘llab zichligi 1800-2000 kg/m
3
va 
mustahkamligi 10-15 MPa bo‘lgan beton olish mumkin va bunday betonlar oddiy 
og‘ir to‘ldiruvchili betonga nisbatan 20% gacha yengil bo‘ladi. 
Hozirda zamonaviy texnologiyalarni qo‘llab shahar maishiy chiqindilariga 
termik va qayta ishlov berib, maydalangan tog‘ jinslari bilan birga yo‘l qurilishida, 
hamda beton olishda ishlatish mumkin. 

42 

Download 2,95 Mb.