35
Turli g‘ovak tog‘ jinslaridan yengil betonlar uchun yaroqli to‘ldiruvchilar
ishlab chiqariladi. Bu to‘ldiruvchilar ham kerakli mustahkamlikka ega bo‘lib, zich
tog‘ jinslariga nisbatan mustahkamligi past bo‘lishiga qaramay beton olish uchun
keng qo‘llaniladi.
G‘ovak to‘ldiruvchilar donasi yirikligi bo‘yicha qum (5mm gacha) va
shag‘alga bo‘linadi. Shag‘al esa quyidagi fraksiyalarga bo‘linadi: 5.10mm,
10...20mm va 20...40 mm. Shag‘al quyidagi yiriklik bo‘yicha ham ruxsat etiladi:
5..20mm yoki 5...40mm.
G‘ovak to‘ldiruvchilarning markalari uyma zichligi bo‘yicha o‘rnatiladi.
Agar uning uyma zichligi 400 - 500kg/m
3
bo‘lsa, bu to‘ldiruvchi 500 markaga mos
keladi, uyma zichligi 600 kg/m
3
bo‘lsa, bu to‘ldiruvchi 600 markaga mos keladi va
boshqa. QMQ bo‘yicha g‘ovak shag‘alning markasi 300,350,400 va hokazo
1200gacha 100kg/m
3
oraliqda o‘rnatiladi. G‘ovak qumning markasi 500...1400
kg/m
3
ni tashkil etadi.
Bundan tashqari, yirik g‘ovak to‘ldiruvchilarning markasi uning
mustahkamligi bo‘yicha ham o‘rnatiladi, ya'ni silindrda maydalanishdagi
mustahkamligi bo‘yicha aniqlanadi. G‘ovak to‘ldiruvchining mustahkamligini
betonda sinash yaxshi samara beradi. Standart bo‘yicha g‘ovak to‘ldiruvchilarni
turli markalari bo‘yicha yengil betonlarda qo‘llash tavsiya etilgan. Shu sababli
to‘ldiruvchilarning asosiy xususiyatlari va ularni betonlarda qo‘llash bir-biri bilan
bog‘liqdir. Aytish mumkinki, g‘ovak to‘ldiruvchilarning fraksiyalari qancha kichik
bo‘lsa, uning donalari zichligi va uyma zichligi shuncha yuqori bo‘ladi. Bu
to‘ldiruvchilarning g‘ovakligi maydalashda kamayadi, ya'ni materialning yirik
g‘ovakligi buzilishida yuzaga kelishi bilan tushuntiriladi.
G‘ovak tog‘ jinslarini maydalashda donalari zichligi ortishidan, uning
mustahkamligi xam ortadi. To‘ldiruvchi donalari mustahkamligi, u olinadigan tog‘
jinsi mustahkamligidan yetarlicha yuqori bo‘ladi. Shag‘alning yumshash
koeffitsienti g‘ovak tog‘ jinslaridan olinsa, u holda konstruksion-teploizolyasion
betonlar uchun 0,6 dan kam bo‘lmasligi, konstruksion betonlar uchun esa 0,7dan
kam bo‘lmasligi kerak.
Tabiiy g‘ovak to‘ldiruvchilar kelib chiqishi bo‘yicha vulqon va cho‘kindi
turlarga bo‘linadi.
