70
ko‘chirib-o‘rnatish (yig’ish) mumkin. Ularni avariyalardan saqlash uchun metal
ajratgichlar va metalldektorlar bilan ta’minlangan. Misol tariqasida “Qamchiq”
dovonida qurilgan ko‘chma maydalash-sortirovkalash kichik sexlarini misol
keltirish mumkin.
Shuningdek, O‘zbekistonda ham 1982 yilda tashkil etilgan Xitoyning Xenan
viloyati, Chjenchjou shahrida joylashgan Aimix Group MChJ tomonidan taklif
etilayotgan ko‘chma va qo‘zg‘almas maydalash va saralash komplekslari
ishlatilmoqda.
• Qum va shag‘al qazib olish va qayta ishlashda karerlarda
gidromexanizatsiya usulidan keng foydalanish To’ldiruvchilar tannarxini
kamaytirishda muhim ahamiyatga ega, bu usulda, quruq usulga nisbatan, mehnat
unumdorligi 3-5 marotaba oshadi. Bunda mahsulot tannarxi esa 2 va undan ko‘p
marta kamayadi.
Suv ostidagi qum konlarini qayta ishlashda suzuvchi uskunalardan tuproq
so‘ruvchi snaryadlar keng ishlatiladi. Ularda ponton mavjud bo‘lib, ma'lum
vaziyatga troslar, langarlar va qoziqsimon uskunalar yordamida joylashtiriladi.
Pantonda tuproq so‘ruvchi markazdan qochma tipdagi nasos mavjud bo‘ladi. Suv
ostiga tuproq so‘ruvchi uskuna va zarur holda mexanik bo‘shatgich tushuriladi.
Tuproq so‘rgich va bo‘shatgich birga ishlaydi, chunki bo‘shagan qum suv bilan
birga trubada suvli aralashma ko‘rinishida so‘riladi, suzuvchi aralashma uzatuvchi
yordamida yig‘iladi. (2.12- rasm)
• To’ldiruvchilar konlaridan chiqindilar chiqarmay kompleks foydalanish.
Misol uchun, qum-shag‘al aralashmani qazib olishda beton uchun qum va
shag‘aldan tashqari yo’l-yo’lakay suvoq qorishmalari uchun mayda qum, yo’l
qurilishi uchun balast, tosh va shu kabilar olish mumkin. Yirik shag‘alni maydalab
olinadigan chaqiq tosh, qoida bo‘yicha tosh jinslaridan olinadigandan arzondir.
Chaqiq tosh ishlab chiqarish korxonalarida mayda fraksiya ko‘pincha
ishlatilmay chiqindixonalarga tashlab yuboriladi. Bu chiqindilardan yaxshi mayda
to’ldiruvchilar - maydalangan qum va tosh unini olish mumkin. Tosh uni qimmat
mahsulot, undan asfaltobeton va bitum mastikalar ishlab chiqarishda to’ldiruvchi
sifatida ishlatish mumkin. Chiqindilardan to’la foydalanish to’ldiruvchilarning
tannarxini kamaytirishga olib keladi.
• To’ldiruvchilarni tashish masofasini kamaytirish transport xarajjatlarini
kamaytiradi.
Bu
muammoni
yechish
uchun
maydalash-sortirovkalash
korxonalarini karerlar oldida qurish, qurilish ob’ektiga yaqin joyda qum va chaqiq
tosh maydalash- saralash ko'chma sexlarini qurish katta ahamiyatga ega.
