21
bedadan bo„shagan yerlarga ekilgan ekinlardan bir necha
yil yuqori hosil olishni
ta‟minlaydi. Biologik azotni yaxshi o„zlashgirish uchun uni yetishtirish sharoiti
talabga javob bermaydi, shuning uchun ham undan kam hosil olinadi.
«Azotni o„zlashtirish dukkakli ekinlarni tuproqda yashaydigan maxsus
bakteriyalar bilan simbiozi evaziga amalga oshadi. Bakteriyalar o„smlik ildizini
zararlaydi va tuganaklar hosil qiladi. Dukkakli ekinlarning bir turi yoki bir nechta
turiga bakteriyalar ixtisoslangan bo„ladi. Agar dukkakli
ekinlar bir necha yil
yetishtirilmagan bo„lsa, tuproqda bu bakteriyalar bo„lmaydi. Bakteriyalarning
sporalari tuproq yoki torf bilan aralashtirilib urug„larga ekishdan oldin
yopishtiriladi. Urug„ unib chiqqandan keyin bakteriyalar ildizga kirib borib,
xujayralarda yashaydi va o„simlik bilan simbioz hosil bo„ladi.
Agar dukkakli
o„simliklar mineral azot bilan ta‟minlangan bo„lsa biologik azot to„planmaydi»
6
.
O„zbekistonda dukkakli ekinlar kam ekiladi. Takroriy ekin sifatida dukkakli-
don ekinlarining ekin maydoni qanchalik kengaytirilsa, etishtiriladigan oqsil
miqdori shuncha oshadi. Biologik azot o„zlashtnrilishini oshirishda muammolar
mavjud.
Eng avvalo, shu jarayonni to„la tekshirish lozim va talab qilinadigan sharoitni
texnologik tadbirlar bilan yarata bilish lozim. Havo azotini o„zlatirishda o„simlik
va
Rhizobium bakteriyalari ishtirok etadi. Bu bakteriyalarning 11 turi mavjud. Har
bir turi ma‟lum bir o„simlik turiga moslashgan. Masalan,
Rhizobium japonicum
faqat
soyada rivojlanadi,
Rh. Lupini-lyupinda,
Rh. leguminosarum-vika, ko„k
no„xat, burchoqda, yasmiqda rivojlanadi.
Rhizobium tur xillarining ildiz tanasida rivojdanishi bir xil emas. Rhizobium
tur xili o„simlikda faol rivojlansa - bu "faol shtamm" deb ataladi. Demak, faol
simbioz ro„y berishi uchun eng birinchi shart: moslashgan Rhizobium tur xillarini
tuproqda mavjudligi.
