74
5-bob. EKOLOGIYA VA BARQAROR RIVOJLANISH
Ekosistemaning asosiy tarkibiy qismlariga misollar keltiring va guruhda muhokama
qiling.
Har bir populyatsiya ekosistemada o‘z vazifasiga ega. Bajaradigan vazifalariga ko‘ra
tirik organizmlar populyatsiyalari uch guruhga birlashtiriladi.
Produtsentlar
Konsumentlar
Redutsentlar
Organik moddani anorganik
moddalardan hosil qiluvchilar
Organik moddani
iste’mol qiluvchilar
Organik moddani anorganik
moddalarga parchalovchilar
Yashil o‘simliklar, suvo‘tlar
Barcha hayvonlar
Ayrim bakteriya va
zamburug‘lar
Yashil o‘simliklar quyosh energi-
yasi hisobiga fotosintez jarayonida
organik birikmalarni hosil qiladi.
Bu organik
birikmalar hayvonlar
uchun oziq hisoblanadi. Zambu-
rug‘lar va mikroorganizmlar nobud
bo‘lgan
organizmlar qoldiqlarini
minerallargacha parchalab, tashqi
muhitga qaytaradi. Bunday bog‘la-
nishlar
hisobiga moddalar tashqi
muhitdan tirik organizmlarga o‘ta-
di, ulardan esa yana anorganik ta-
biatga qaytadi.
Biotsenozni tashkil etuvchi
har xil turga mansub
populyatsiyalar o‘rtasida o‘zaro munosabatlar yuza-
ga keladi. O‘zaro munosabatlar har ikki populyatsi-
yaning barqaror saqlanib qolishini ta’minlaydi.
Tabiatdagi har xil turdagi organizmlar o‘rtasi-
dagi munosabat shakllari orasida asosiy o‘rinni
“oziq-iste’molchi” munosabati egallaydi. Masalan,
yirtqich va o‘lja, o‘simlik va o‘txo‘r hayvon o‘rtasidagi
munosabatlar.
Yirtqich va o‘lja munosabatlariga
tulki va quyon
populyatsiyalari o‘rtasidagi
munosabatlar misol
bo‘ladi.
1. Tulkilar quyonlar bilan oziqlanadi. Tulkilardan qanday
quyonlar qochib qutulib
qoladi? Qanday quyonlar tulkilarga yem bo‘ladi?
2. Tuyoqli hayvonlar o‘simlik bargi, mevalarini iste’mol qiladi.
Bu munosabatning
tuyoqli hayvon va o‘simlik populyatsiyasiga qanday foydali jihatlari bor?
3. Bu munosabatlarga insonning aralashuvi qanday oqibatlarga olib keladi?
75
5-bob. EKOLOGIYA VA BARQAROR RIVOJLANISH
