KATTA
AYIQ
KICHIK AYIQ
QUTB YULDUZI
(OLTIN QOZIQ)
SHIMOL
SHARQ
G ARB
JANUB
86
6-bob. QUYOSH SISTEMASI VA KOINOT
39-MAVZU.
OY – YERNING TABIIY YO LDOSHI
1. Yangi Oy xalq tilida nima deb nomlanadi?
2. Oyning Yerga qanday ta’sirlari mavjud?
Oy – Yerning yagona tabiiy yo‘ldoshi.
U Yerga eng yaqin osmon jismi hisobla-
nadi. Uning radiusi 1738 km, massasi
7,35·10
22
kg. Oydan Yergacha bo‘lgan
masofa 384 000 km.
Odamlar doim Oyning faqat bir tomonini ko‘radi. Oy
ham Yer kabi o‘z o‘qi atrofi da aylanadi.
Oy o‘z o‘qi atrofi da har 27,3 Yer sutkasida bir
marta aylanadi.
Oyning tortishish kuchi Yerni, ayniqsa, Oyga
eng yaqin bo‘lgan qismini tortadi. Natijada den-
gizlar va ko‘llar biroz ko‘tarilib, kichik tosh-
qinlarni yuzaga keltiradi.
Odamla
ham Ye
Oy
mart
O
en
g
q
384
000
km
Oyning massasi Yer massasidan 81 marta kichik.
87
6-bob. QUYOSH SISTEMASI VA KOINOT
Oy nur sochmaydi, u Quyoshdan tushgan nurni qaytaradi. Bizga Oyning faqatgina
Quyosh bilan yoritilgan qismi ko‘rinadi. Bu ko‘rinish ayni o‘sha paytda Oyning Quyoshga
nisbatan joylashishiga ko‘ra turlicha bo‘ladi. Yerdan qaraganda Oyning turli (yangi oy,
yarim oy, to‘lin oy) shakllarda ko‘rinishi uning fazalari deyiladi.
Oy fazalarining o‘zgarishi yangi oy chiqishi bilan boshlanadi. Bu Oy Quyosh va Yer
o‘rtasida bo‘lgan vaqtga to‘g‘ri keladi. Yangi Oy ko‘zga ko‘rinmaydi. Sababi Quyosh
nurlari Oyning Yerga qaragan qismiga emas, orqa tomoniga tushadi. So‘ng Oyning
Yerga qaragan tomoniga Quyosh nuri tusha boshlaydi. Oyning Quyosh nuri tushuvchi
qismi kattalashib boradi va yarim aylana holatiga keladi. Bu Oyning birinchi choragi
deyiladi. Quyosh nurlari Oyning Yerga qarab turgan qismini to‘liq yoritganda oy butun
bo‘lib ko‘rinadi. U to‘lin oy deb ataladi. Oy yana qisqarishni boshlaydi va oxirgi cho-
rakka yetadi. Keyin oy asta-sekin “tugab boradi” va yana qaytadan yangi oy chiqadi.
Bu jarayon shu tariqa to‘xtovsiz davom etadi.
Yangi oy bilan eski oyning bir-biridan farqi
shundaki, yangi oy kechqurun osmonning
g‘arbiy qismida, eski oy esa tongda osmon-
ning sharqiy qismida ko‘rinadi.
1. Nega Oyda sakragan odam Yer-
dagiga nisbatan ancha balandga
sakraydi?
2. Quyosh, Oy va Yer koinotda bir
chiziqqa to‘g‘ri kelib qolsa, qan-
day hodisalar ro‘y beradi?
88
6-bob. QUYOSH SISTEMASI VA KOINOT
|
