92
7-bob. GEOGRAFIK XARITALAR
Geografi k xaritalar qanday tuziladi?
Tasavvur qiling: siz o‘qiyotgan sinfxonaning uzunligi 10 m, eni esa 6 m, uni qog‘ozda
aks ettirish kerak bo‘lsin. Buning uchun xona o‘lchamlarini bir
necha marta kichraytirib
tasvirlashga, ya’ni ma’lum bir masshtabdan foydalanishga to‘g‘ri keladi.
Agar chizmaning masshtabi 1:100
deb olinsa, ya’ni xona o‘lchamlari qog‘ozda
100 marta kichraytirilib tasvirlansa, uning uzunligi 10 cm, eni 6 cm ga teng bo‘ladi. Xari-
talarda ham xuddi shunday tasvirlanayotgan joyning haqiqiy o‘lchamlari ming yoki million
marta kichraytiriladi.
neft
temir rudalari
nikel rudalari
alyuminiy rudalari
mis rudalari
fosforitlar
oltin
toshko‘mir
uran rudalari
tabiiy gaz
polimetall rudalari
kumush rudalari
platina
titan rudalari
molibden rudalari
qo‘ng‘ir ko‘mir
qalay rudalari
selitra
olmoslar
simob rudalari
apatitlar
volfram rudalari
surma rudalari
SH A R T L I B E L G I L A R
F O Y D A L I Q A Z I L M A K O N L A R I
marganets rudalari
oltingugurt
kaliy tuzi
asbest
rux rudalari
qo‘rg‘oshin rudalari
BALANDLIK SHKALASI METRLARDA
chuqur 0 200 500 1000 2000 3000 5000
baland
Afrikaning tabiiy xaritasi
93
7-bob. GEOGRAFIK XARITALAR
Agar mavzuli xaritalarda bir-biri bilan bog‘liq bo‘lgan bir qancha komponentlar tasvirlan-
gan bo‘lsa, bunday xaritalar
kompleks xaritalar deb ataladi.
Foydalanish maqsadiga ko‘ra, o‘quv, ilmiy, harbiy, sayyohlik
xaritalar kabi turlarga
bo‘lish mumkin.
Har bir geografi k xarita ma’lum bir mavzuni yoki bir nechta mavzularni aks ettiradi. Aytay-
lik, dunyoning tabiiy xaritasi yordamida quruqlik va okeanlar relyefi
haqida yoki dunyoning
siyosiy xaritasi yordamida esa jahon davlatlarining geografi k o‘rni
va chegaralari haqida
ma’lumot olish mumkin. Demak, geografi k bilimlarimizni boyitib borish uchun bizga ko‘plab
turli mavzu va mazmundagi xaritalar zarur bo‘ladi.
1. Xaritalardan to‘g‘ri foydalanish uchun nimalarni bilish lozim?
2. Umumgeografi k va mavzuli xaritalarning farqi nimada?
