96
7-bob. GEOGRAFIK XARITALAR
43-MAVZU.
GEOGRAFIK
KOORDINATALARNI ANIQLASH
1. Geografi k koordinatalarni aniqlash nima uchun zarur?
2. Koordinatalardan qanday sohalarda foydalanish mumkin?
Biror shar shaklidagi jismni olib aylantirsangiz, uning yuqoridagi
va quyidagi nuqtalari o‘z joyida qo‘z g‘almasdan aylanadi. Yer ham
o‘z o‘qi atrofi da aylanganida uning ikki qarama-qarshi tomonida-
gi nuqtasi o‘z joyida aylanadi. Yerning
shu ikki nuqtasi Yerning
qutblari deyiladi. Ular Shimoliy va Janubiy qutb deb ataladi.
Yer qutblaridan barobar uzoqlikda, Yerning o‘rtasidan o‘tgan
katta aylana chiziq
ekvator deb ataladi. Uning uzunligi taxminan
40000 km. Ekvator Yerni shimoliy va janubiy yarimsharlarga ajra-
tib turadi.
Ekvatorga parallel qilib chizil-
gan chiziqlar
parallellar deyila-
di. Yerning shakliga bog‘liq
ravishda
paral lellarning uzunligi ekvatordan qutblar
tomon qisqarib boradi.
Shimoliy va Janubiy qutblarni tutashtiruvchi yarim
aylana chiziqlar
meridianlar deyiladi. London shahridagi
Grinvich rasadxonasidan o‘tgan meridian chizig‘i
Bosh
meridian deb qabul qilingan.
Parallellar va meridianlar o‘zaro kesishishidan
dara-
ja to‘ri hosil bo‘ladi. Bunday to‘rni xarita va globuslarda
ko‘rishingiz mumkin.
Daraja to‘ri yordamida
yer yuzasidagi har qanday
joyning (nuqtaning) o‘rnini, ya’ni geografi k koordinata-
sini va ufq tomonlarini aniqlash mumkin.
Buning uchun
nuqtaning geografi k kengligi va uzoqligini aniqlab olish lozim.
