106
8-bob. YER QOBIQLARI
Yer qimirlashi seysmografl arda (
seismos – “yer qimir-
lashi”,
grafo – “yozaman”) yozib olinadi.
Yer qimirlashi
yozilgan qog‘oz
seysmogramma deb ataladi.
Zilzila kuchini aniqlashda foydalaniladigan bir qancha
shkalalar mavjud. Mamlakatimizda zilzila kuchi 12
ballik
Rixter shkalasi yordamida o‘lchanadi. Rixter shkalasi jad-
vali seysmolog Rixter nomi bilan ataladi.
Yerda sodir bo‘ladigan xavfl i jarayonlardan yana biri – bu vulqon otilishi. Yerning ichki
qismidan lava, issiq gaz, suv bug‘lari va boshqa jinslar yer yuzasiga oqib chiqishi va o‘ziga
xos relyef shakllarini hosil qilishiga
vulqonlar deyiladi.
Vulqonlar yer yuzasi tabiatiga (iqlim, relyef, yer osti suvlari, tuproq, o‘simlik va hayvonot
dunyosiga) va inson xo‘jalik faoliyatiga katta ta’sir ko‘rsatadi. Xususan, vulqon otilishi atrof-
muhit, iqlim va odamlarning sog‘lig‘iga salbiy ta’sir ko‘rsatadi, ijtimoiy-iqtisodiy ahvolning
yomonlashuviga sabab bo‘ladi.
1. Dengiz va okeanlarda ham zilzilalar bo‘ladimi? Fikringzini asoslang.
2. Seysmik mintaqalar deganda nimani tushunasiz?
Zilzilaning kuchi giposentr va episentrlarda turli xil bo‘ladi.
Eng yuqori ball giposentr-
da kuzatilib, episentrgacha asta-sekin kamayib boradi. Zilzila o‘chog‘i (giposentr)
qancha chuqurda bo‘lsa, yer qimirlash markazida (episentrda) ball shuncha past bo‘ladi.
Vulqon kuli
Lava
Vulqon o chog i
Vulqon kanali
Magma
Seysmograf
