104
8-bob. YER QOBIQLARI
8
b o b
-
YER
QOBIQLARI
Litosfera plitalarining harakati
46-MAVZU.
LITOSFERA PLITALARI
1. Yer sharini o‘rab turgan qobiqlarni bilasizmi?
2. Vulqon otilishi atrof-muhitga qanday ta’sir qiladi?
Litosfera (yunoncha
litos – “tosh”, sphaira – “shar”) Yer po‘sti
va mantiyaning yuqori
qismini o‘z ichiga oluvchi Yerning qattiq qobig‘i hisoblanadi. Uning o‘rtacha qalinligi quruq-
lik va okean ostida turlicha. U quruqlikda o‘rtacha 100–200 km gacha, okean ostida esa
50–60 km gacha qalinlikka ega. Litosfera qobig‘i yaxlit bo‘lmay,
alohida-alohida yirik
va qattiq bo‘laklardan iborat. Bunday yirik va qattiq bo‘laklar
litosfera plitalari deb
ataladi.
Litosfera plitalari doimiy harakatda bo‘ladi. Olimlar bunga Yer po‘sti
bilan mantiya
oralig‘idagi
astenosfera qatlamining yumshoq va elastik holatdagi
moddalardan iborat
ekanini sabab qilib keltirishadi.
Plitalarning harakati natijasida Yerda turli xil jarayonlar sodir bo‘ladi. Ular to‘qnashgan
joylarda yosh tog‘lar, yoysimon orollar, harakatdagi vulqonlar, zilzilalar ro‘y beradi.
105
8-bob. YER QOBIQLARI
Tinch okean
olov halqasi
Alp – Himolay
seysmik mintaqasi
Yer yuzida tez-tez zilzilalar bo‘lib turadigan va ko‘plab harakatdagi
vulqonlar joylash-
gan hududlar
seysmik mintaqalar deb ataladi. Bunday mintaqalar asosan litosfera plitalari
bir-biriga to‘qnashgan yoki ajralayotgan joylarga to‘g‘ri keladi.
Yer yuzida ikkita eng yirik
seysmik mintaqa mavjud: Tinch okean “olov halqasi” va Alp-Himolay seysmik mintaqasi.
