100
7-bob. GEOGRAFIK XARITALAR
1. Nima uchun mutlaq balandlik quruqlikdagi
ko‘l yoki daryolardan emas, aynan dengiz
yoki okeanlardan hisoblanadi?
2. Quruqlikdagi dengiz sathidan eng baland
va eng past joylar qaysilar?
Tepalik (A) va botiq (B)
ning xaritalarda gorizon-
tallar bilan tasvirlanishi
25 m
25
15
A
a)
10
10
15
20
25
10
15
20
25 m
10
15
20
25
A
Yer yuzasidagi balandliklar
nivelir yordamida o‘lcha-
nadi. Nivelirlash natijasida
Yer yuzasida joylashgan
nuqtalarning nisbiy balandligi o‘lchanadi. Nivelirlash joy
relyefi ning shakllarini o‘rganish, ularni xaritalarda tas-
virlash hamda har xil bino
va inshootlarni loyihalash,
qurishda zarur bo‘lgan nuqtalar balandligini o‘lchash
hamda ularning farqini aniqlash uchun bajariladi.
Hozirgi vaqtda Yerning sun’iy yo‘ldoshlari yordami-
da ham Yer yuzasidagi har bir joyning aniq balandligini
o‘lchash mumkin.
Gorizontallar deb quruqlik yuzasidagi
mutlaq balandligi bir
xil bo‘lgan nuqtalarni xaritalarda tutashtiruvchi chiziqlarga aytila-
di. Gorizontallardan joy planlarida va
xaritalarda relyefni tasvir-
lash uchun foydalaniladi. Xaritalarda, ayniqsa, joy planida tepalar
ham, chuqurlar ham gorizontallar bilan tasvirlanadi. Yer yuzasi
qaysi tomonga qiya bo‘lsa, gorizontallarga qiya tomonni ko‘rsa-
tuvchi chiziqcha qo‘yiladi. Bu chiziqcha
bergshtrix deb ataladi.
Bergshtrixga qarab botiq va tepaliklar ajratib olinadi. Yonbag‘irlar
juda tik bo‘lsa, planda mayda tishlarga o‘xshagan
chiziqlar bilan
ko‘rsatiladi. Jarlar ham shunday chiziqlar bilan tasvirlanadi.
