97
7-bob. GEOGRAFIK XARITALAR
1. Birinchi bo‘lib nuqtaning shimoliy yoki janubiy kenglikda
joylashganligi aniqlab
olinadi. Masalan, bizga shimoliy kenglikda joylashgan A nuqta berilgan.
2. Nuqtaning shimol va janubidan o‘tuvchi parallellarning qiymatlari aniqlanadi.
A nuqtaning shimolidan o‘tgan parallelning qiymati 30°, janubidan o‘tgan parallelning
qiymati 20° ga teng.
3. Parallellarning orasi necha cm ekanligi o‘lchanadi. Bunda ikki parallel ora-
lig‘ini o‘lchash uchun chizilgan to‘g‘ri chiziq nuqtaning ustidan o‘tishi kerak. Masalan,
A nuqtaning shimolidan va janubidan o‘tgan parallellarning oralig‘i 4 cm ga teng.
4. Qiymati kichik bo‘lgan paralleldan nuqtagacha bo‘lgan masofa necha cm ekanligi
o‘lchanadi. Bizning misolda nuqtaning janubidan o‘tgan 20° paralleldan A nuqtagacha
bo‘lgan masofa 1,6 cm ga teng.
5. So‘ngra qiymati kichik bo‘lgan paralleldan nuqtagacha bo‘lgan kenglik necha
daraja ekani aniqlanadi. Bizning misolda 20° paralleldan A nuqtagacha bo‘lgan kenglik
aniqlanadi. Bu qiymat quyidagicha aniqlanadi:
4 cm – 10°
1,6 cm – x
6. So‘ngra topilgan javob qiymati kichik bo‘lgan parallelning qiymatiga qo‘shiladi.
Demak, A nuqtaning kengligi 24° shimoliy kenglik.
Buning uchun avval berilgan nuqtaning geografi k keng-
ligini topib olish kerak. Geografi k kenglik 0⁰ dan 90⁰ ga-
cha o‘lchanadi. Ekvator chizig‘i 0⁰,
qutblar kengligi
esa 90⁰ deb qabul qilingan. Nuqtaning kengligini
aniqlash uchun uni qaysi parallelda joylashgani-
ni topish kerak. Masalan, Toshkent shahri 41⁰ pa-
rallelda joylashgan. Agar nuqta ekvatordan shimol-
da joylashgan bo‘lsa,
shimoliy kenglik, janubda
joylashgan bo‘lsa,
janubiy kenglik deb ataladi.
Nuqtaning koordinatasini aniqlash uchun uning kengligini topishning o‘zi yetarli emas.
Sababi har bir parallelda ko‘plab nuqtalar bor. Shuning uchun nuqtaning geografi k uzoqli-
gini ham aniqlash kerak. Geografi k
uzoqlik
Bosh meridiandan
parallellar bo‘ylab sharq va
g‘arb tomonlarga daraja hi-
sobidagi birlikda 0⁰ dan 180⁰
gacha hisoblanadi. Bosh me-
ridian 0⁰
deb qabul qilingan
bo‘lib, undan g‘arbda joylash-
gan nuqtalar
g‘arbiy uzoqlik,
sharq da joylashgan nuqtalar
sharqiy uzoqlik deyiladi.
n
Shimoliy yarimshar
Gখarbiy yarimshar
Sharqiy yarimshar
