“Pedagogik mahorat” Ilmiy-nazariy va metodik jurnal 2022, № 1
52
Muloqotga moyillik. Mazkur faktorga koʻra sinaluvchilarning koʻrsatkichlari (6,10 ball)
quyidagi
xususiyatlarni oʻzida mujassamlashtirmoqda. Bunday shaxslar boshqalar bilan hamkorlik qilishga tayyor,
diqqat-e’tiborli, qattiq gʻazablanish yoki xursand boʻlish holatlariga (ichki hayajonlanish, ehtiros)
tushmaydilar, xulqini boshqara olish qobiliyatiga ega,
rahmdil va samimiy, lekin talabchandir. Bu qaysidir
ma’noda pedagog imiji uchun zarur fazilatlarni oʻzida aks ettirmoqda deyish mumkin.
Hissiy barqarorlik-beqarorlik. Mazkur faktor boʻyicha sinaluvchilar (5,41 balla) emperik qiymatlari
quyidagi xususiyatlarga ega boʻldi: ular oʻz hislarini va kayfiyatini boshqara oladi. Agar ularni “ Men”ining
“kuchli yoki zaifligi” haqida fikr bildirish kerak boʻlsa, u holda ularning “Men”i kuchi yuqoriroq boʻlib,
“Men” konsepsiyasining ijobiy boʻlishiga olib keladi. Ular faoliyatda ma’lum darajada muvaffaqiyat bilan
ishlaydilar. Agar ularda, hissiy barqarorlik yanada yuqori darajada boʻlsa, maqsadga muvofiq boʻlur edi.
Hukmronlikka intilish-tobelik. Faktorda sinaluvchilar 5,80 ball bilan cheklandilar.
Bu esa
pedagoglarning atrofidagi odamlar ta’siriga toʻla beriladi deb aytib boʻlmaydi. Koʻproq oʻzlarining tutgan
yoʻlini “Men konsepsiyasi”ning ijobiy namoyon boʻlishini talab qiladigan kasbiy ta’siri bilan boʻladi. Shu
bilan bir vaqtda atrofdagilar talabini ham hisobga oladilar. Mustaqillini belgilovchi huquqini himoya qilishda
ular agressiv emaslar, shu bilan birga ulardan yuqori turuvchi shaxslar oldida tobe boʻlishni ham
xohlamaydilar.
Ijtimoiy yetuklik, onglilik. Mazkur faktorda pedagoglar 5,93 ballga ega boʻldilar. Ball koʻrsatkichlari
pedagog shaxsiga xos quyidagi xususiyatlar mujassamlashganligini ifodalamoqda: afsuski,
ular hayotga va
ishga yengil qarash, javobgarlikni his qilmaslik, tejamsizlik kabi hislatlardan toʻla ozod emas ekanlar. Ammo
bunday holat “Men konsepsiyasi”ning salbiy ekanligini koʻrsatmaydi, balki oʻz xulqini boshqara olish va
qa’tiylikning yetarli emasligining oqibati boʻlib hisoblanadi. Har qalay, ular umuminsoniy qadr-qimmatlarni
tan olishga va axloq qoidalariga rioya qilishga intiluvchi shaxs sifatida mavqega egadirlar. Bundan
koʻrinadiki, pedagoglar imijida kuzatiladigan ayrim xususiyatlarda ularning shaxsiy va kasbiy timsolini
ifodalovchi bir biriga nomutanosib xususiyatlar ham mavjud ekan. Bunday nomutanosiblikdan xoli boʻlish
pedagogning kasbiy oʻsishi uchun muhimdir.
Ijtimoiy mardlik (dadillik - tortinchoqlik). Faktorga koʻra pedagog shaxsiga xos xususiyatlar (5,94
ball)ni quyidagicha ifodalash mumkin: ularni ijtimoiy dadillik boʻyicha koʻrsatkichi
faoliyat uchun eng
maqbul koʻrsatkich. Ular yetarli darajada botir, odamlar bilan aloqaga erkin kirishadilar, muomaladagi
qiyinchiliklarni
yenga oladilar, kutilmagan holatlarga tushib qolganida oʻzini yoʻqotmaydilar. Bu
xususiyatlar pedagoglarning jamiyat tomonidan qoʻyiladigan talablarda sotsial munosabatlar boʻyicha
oʻzlarini yetarlicha tayyorlay olganlar deyish mumkin.
Ishonuvchanlik – shubhalanish. Oliy ta’lim tizimida faoliyat olib borayotgan pedagoglarning ushbu
faktor boʻyicha koʻrsatkichlari quyidagi munosabatlarni oʻzida aks ettirmoqda (5,71 ball): ular oʻzlarining
aqliga asoslanib ishonadi, bu ular faoliyatining samarali boʻlishiga olib keladi. Bu boradagi holatning
pedagog imijining intellektuallik xususiyatlari borasidagi tadqiqotimizda ham tahlil qilishga e’tibor
qaratamiz. Aslida intellektuallik pedagogning kasbiy va shaxsiy sifatlarining
muhim tarkibiy qismi
hisoblanadi.
Oʻziga ishonch – ishonmaslik. Ushbu faktorning emperik koʻrsatkichlari 5,65 ballni tashkil etdi:
ularning oʻziga boʻlgan ishonch darajasi oʻz muvaffaqiyatsizliklarini boshqarish imkoniyatini, boʻlayotgan
voqealarni toʻgʻri baholash va ularga munosib javob bera olishni, oʻz imkoniyatlariga ishonchni yuzaga
keltiradi. Ularda oʻzini kamsitishga moyillik boʻlmasada, lekin birmuncha yuqori darajadagi tez xafa boʻlish,
ta’sirchanlik bor. Oʻzilariga boʻlgan ishonchni mustahkamlashga harakat qilishi kerak.
Kasbiy sifatlarini
takomillashtirishga alohida e’tibor berishlari muhim.
Mustaqillik – tobelik. Mazkur faktorga koʻra pedagoglar 5,96 ball koʻrsatkichiga ega boʻldilar. Bu esa
quyidagi xususiyatlar xosligini koʻrsatmoqda: ular hamma narsani oʻzlari bajarishni ma’qul koʻrsalar ham,
atroflaridagilar tavsiyasi va takliflarini ham rad etmaydilar. Ular mustaqil boʻlishni ham, atrofdagilarga
tayanishni ham, ularni qoʻllab-quvvatlashlarini ham xohlaydilar. Ushbu mustaqillik faoliyatlarining samarali
boʻlishini ta’minlaydi.
Oʻzini nazorat qilish. Faktorga koʻra pedagoglar shaxsida quyidagi xususiyatlar xos ekan (5,96 ball):
ular ijtimoiy va axloq normalarini bajarishda qat’iydilar. Koʻpchilik holatlarda tartibli va rejali harakat
qiladilar. Lekin har doim ham qiyinchiliklarni yengib, boshlagan ishni oxirigacha yetkazavermaydilar. Ular
oʻz faoliyatini samarali tashkil qila olsalarda, har qalay oʻzlarini nazorat qilishga koʻproq e’tibor berishlari
ma’qul.
Qoʻzgʻaluvchanlik, zoʻriqish - boʻshashish. Pedagoglarning faktorga koʻra koʻrsakichlari 5,75 ballga
teng boʻldi. Ushbu ball koʻrsatkichi ularga xos quyidagi xususiyatlarni ifodaladi: ehtiyojlari miqdori koʻpligi
tufayli ularda bir muncha zoʻriqish bor,
xarakteri notinch, asabiy, ruhiy olami qoʻzgʻaluvchan. Murakkab
maqsadlardan oʻzini olib qochish va zoʻriqish birinchi navbatda kasbiy faoliyat natijasi boʻlib, bunga oʻz
https://buxdu.uz
