Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
Qurbonov A., O ‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasini o‘rganish.T.:
“Iqtisod moliya”, 2009.
2.
Jumayev M.E., Tojiyeva Z.G‘. Boshlang‘ich sinflarda matematika o‘qitish
metodikasi. – T., 2002.
3.
Nuriddinova M.I. Tabiatshunoslikni о‘qitish metodikasi. T., 2005 yil.
O‘QISH SAVODXOLIGI DARSLARIDA BADIIY ASARLAR TAHLILIDA
INNOVATSION TEXNOLOGIYALARDAN FOYDALANISHNING
AFZALLIKLARI
Shodiyeva Jamila Xolboyevna
SVPYMO‘MM o‘qituvchisi
Annotatsiya.
Ushbu maqolada boshlang‘ich sinflar ona tili va o‘qish
savodxoligi darslarida innovatsion texnologiyalar o‘quvchi ichki imkoniyatlarini
ro‘yobga chiqarish, ijodkorlik, muloqot, ta’lim –tarbiya jarayonida ularning turli
yo‘nalishdagi qobilyat va qiziqishlarini oshirish, o‘zaro hamkorlikda ishlash, o‘z
fikrini erkin bayon qilish va himoya qila olish ko‘nikmalarini shakllantirish usullari
yoritilgan.
Kalit so‘zlar:
innovatsion texnologiya, o‘qituvchi, o‘quvchi, dars, o‘zaro
hamkorlik, mustaqil fikr, pedagogik texnologiya.
Mamlakatimiz taraqqiyoti bugun maktablarda ta’lim –tarbiya olayotgan
farzandlarimizga, ularning har tomonlama yetuk va barkamol insonlar bo‘lib
yetishishlariga bog‘liq. Bu ma’suliyatli vazifani bajarish hozirgi zamon o‘qituvchisi,
ayniqsa boshlang‘ich sinf o‘qituvchilaridan o‘z mahoratlarini doimiy tarzda oshirib
borishlari, ilg‘or fedagogik texnologiyalarning izchil metodlari mohiyatini to‘g‘ri
anglashlari va uni o‘z darslarida mohirona foydalanishlarini taqazo etadi. Bugungi
ta’lim jarayonida ilg‘or pedagogik texnologiyalarni faol qo‘llash, ta`lim
samaradorligini oshirish, tahlil qilish va amaliyotga joriy etish bugungi kunnnig
muhim vazifalaridan biridir. O‘quvchilarning fikr doirasi, ongi, dunyoqarashini
183
o‘stirish, ularni erkin fikrlaydigan, erkin ishtirokchiga aylantirish nihoyatda
muhimdir.
Xususan, hozirgi kunda ta’lim jarayonida innovatsion texnologiyalar,
pedagogik va axborot texnologiyalarini o‘quv jarayonida qo‘llashga bo‘lgan qiziqish,
e’tibor kuchaygan. Mamlakatimizning taraqqiy etgan mamlakatlar qatoridan o‘rin
olishi uchun aholi ta’limini jadallashtirish va uning samaradorligini oshirish maqsadi
ham ilg‘or pedagogik tadbirlardan, texnologiyalardan keng foydalanishimizni talab
etmoqda. Innovatsion texnologiyalar asosida mantiqiy fikrlash uzluksiz ta’lim
tizimini rivojlantirishning eng muhim omillaridan hisoblanadi.
O‘quvchilarning ongi, fikrlashi, dunyoqarashlarini o‘stirish, ularni erkin
ishtirokchiga aylantirish juda muhimdir. O‘qituvchi dars jarayonida boshqaruvchi,
o‘quvchilar esa ishtirokchiga aylanmog‘i zarur. Mana shunday vazifani bajarishda
innovatsion faoliyat samara beradi.
Innovatsion texnologiyalardan ona tili va o‘qish savodxoligi jarayonida
qo‘llashning o‘ziga xosligi shundaki, ular o‘qituvchi va o‘quvchilarning birgalikdagi
faoliyati orqali amalga oshiriladi. O‘qitish jarayoni o‘qituvchi va o‘quvchilar
faoliyatini o‘z ichiga oladi. Innovatsion texnologiyalardan ona tili va o‘qish
savodxoligilarida foydalanish ta`lim samaradorligini oshirishda quyidagi ta’limiy
tarbiyaviy afzalliklarga ega: axborotning xilma-xilligi, matn, lavha, bezak, nutq,
musiqa, videofilmlardan parchalar, telekadrlar, animatsiyalardan foydalanishga
erishiladi; “Inson-kompyuter” interaktiv muloqotning yangi darajasi ancha keng
bo‘ladi va undan har tomonlama axborotlarni oladi; o‘quvchilarning ta`lim olishida
ijodiy munosabatni uyg‘otadi va bu ularda ishonchni shakllantiradi. O‘quvchilar
tafakkurini faollashtiradi ; o‘z –o‘zini namoyish etish imkonini beradi; turli fikr va
mulohazalarga diqqatini jalb qilishni o‘rgatadi; yangi fikr va mulohazalarni
bildirishga va o‘zlashtirishga ruhan tayyor bo‘ladi.
O‘qish savodxonligi darslarida ko‘proq o‘quvchilarning mantiqiy fikrlashiga
e’tibor qaratilgan. Lekin ayrim holatlarda o‘quvchilarning so‘z boyligini oshirishga,
mustaqil fiklashni rivojlantirishga mone’lik qilayotgan omillar ham uchrab turadi.
184
Jumladan, ko‘p hollarda o‘qish savodxonligi mashg‘ulotlarida ta’lim metodi, usuli
va vositalarining noto‘g‘ri tanlanganligidir.
Aynan hozirgi darsliklar milliy o‘quv dasturi asosida yaratilgan bo‘lib, berilgan
topshiriqlar ko‘proq o‘quvchi o‘zi mustaqil harakat qilish asosida bajarish lozimligi
aytilgan. Lekin ayrim holatlarda biz kutgan natijalar kuzatilmayapti. Ya’ni,
o‘quvchining mustaqil harakatida sustkashliklar kuzatilmoqda.
Shuni unutmaslik lozimki, ona tili mashg‘ulotlarida bolaning ijodiy fikrlash,
mustaqil ravishda xulosalar chiqarishiga ko‘makiashadigan so‘zlarni kuzatish,
qiyoslash, guruhlash, umumlashtirish kabi aqliy faoliyat usullaridan foydalanilmas
ekan, ta’lim samaradorligiga umid bog‘lash qiyin.
O‘qish savodxonligi darslarida o‘quvchining o‘zi mustaqil izlanib, qoida va
xulosalar hosil qilmas ekan, bu qoida va xulosalarning o‘quvchiga hech qanday
foydali jihati yo‘q. Shuning uchun mashg‘ulotlarni deduktiv (umumiylikdan
xususiylikka) emas aksincha induktiv (xususiylikdan umumiylikka) usulida amalga
oshirish zarur. Bunda o‘quvchiga o‘xshash hodisalar berilib, undan o‘xshash
hodisalardagi umumiylikni ajratish va hodisalar sirasini davorn ettirish talab etilsa
samara tamoman boshqacha bo‘ladi. Birinchidan, umumiylikni hosil qilishda
bolaning mehnati singadi, hosil qilingan umumiylik bolaning faoliyat samarasiga
aylanadi (o‘ylaydi, izlanadi, farqlaydi, xulosa chiqaradi). Shuning uchun bu
umumiylik o‘quvchining shaxsiy mulki sifatida abadiy uniki bo‘ladi va unutilmaydi.
Berilgan hodisalarni davom ettirish talabi esa hosil qilingan umumiylikni amaliy
tatbiq bilan mustahkamlaydi. Umumiylikning xususiy voqealanishi cheksiz
bo‘lganligi sababli, bunday faoliyat o‘quvchini doimiy shakllanishga, rivojlanishga
undaydi.
O‘quvchining o‘qish savodxonligi darslarida samarali ta’lim olishlari va
ularning so‘z biyligini oshirishda ularning intellektiga ham alohida e’tibor qaratish
yuqori natijani ta’minlaydi. Biz o‘quvchilarimizga bilimni yodda saqlashni emas,
balki olgan nazariy bilimlarini amaliyotda qo‘llay olish va hayotlari davomida
samarali foydalanishga e’tibor qaratishimiz kerak.
185
Bu jarayonlarning natijasiga osonroq erishishda har-xil didaktik materiallarni
qo‘llash ham ijobiy natija beradi.
Masalan: “Doirada berilgan harflar asosida so‘z tuz
“
o‘yini. O‘quvchilarda
doira ichida 9 ta harf taqdim etiladi. O‘quvchilar shu harflar ishtirokida so‘zlar hosil
qiladilar. Berilgan vaqtda ko‘p so‘z hosil qilgan guruh yoki o‘quvchi g‘olib sanaladi.
Bu o‘yinni ayniqsa unli va undosh tovushlarni o‘rgangandan keyin o‘tkazish
maqsadga muvofiqdir. Agar o‘quvchilar e`tiboriga i, l, a, f, k, t harflari berilgan
bo‘lsa ,ular bu harflarni qatnashtirib, il, aft, tilak, kaft kabi so‘zlar hosil qiladilar.
“Talaffuzda adashmang” o‘yini. Bunda o‘qituvchi o‘quvchilarga tayyorlangan
video orqali x va h yoki f va p tovushlari ishtirok etuvchi so‘zlardan aytishini
topshiradi. O‘quvchilar ikki guruhga bo‘linib topshiriqni bajarishi mumkin. Shunda
kim so‘zni noto‘g‘ri aytsa o‘yindan chiqadi. Mavzu asosida so‘zni aytgan o‘quvchi
shu so‘zni sinf taxtasida yozadi va imlosi bilan taqqoslanadi.
Masalan: Hil-hil, xil-xil, ham-xam, xush-hush, soh-shox, top-tob, tang-tank
So‘zlar lug‘ati tuzilgach, topilgan so‘zlar ishtirokida gaplar tuzish topshirig‘i
beriladi.
“So‘zdan so‘z yasash” o‘yini.
| 