Foydalanilgan adabiyotlar.
1.
G.
G‘afforova T, “Boshlang‘ich
ta’limda zamonaviy pedagogik
texnologiyalar” “Tafakkur” nashriyoti Toshkent -2019-yil
2.
Ro‘ziboeva O‘. va boshq. Kichik yoshdagi bolalar nutqini o‘stirish. –T.:
«O‘zbekiston», 2001.
3.
Safarova R. va boshq. Savod o‘rgatish darslari. . –T.: «Tafakkur», 2021.
175
TA’LIMDA DIDAKTIK VA ROLLI O‘YIN
TEXNOLOGIYALARINI QO‘LLASH
Yuldashova Dilnoza Xudayaravna
Nurobod tumani 9- maktab oʻqituvchisi
Annotatsiya
. Ushbu maqolada ta’limda didaktik va rolli o‘yin
texnologiyalarini qo‘llashning shaki va usullari haqida ma’lumotlar berilgan.
Kalit so‘zlar:
ta’lim, tarbiya, bilim, maktab, oila, mahalla, texnologiya, usul,
vosita, intellektual.
Ta’lim-tarbiya oiladan boshlanadi. Shunday ekan, har bir ota-ona o‘z farzandi
kelajagi uchun befarq bo‘lmasligi, maktab-oila-mahalla hamkorligida faoliyat
ko‘rsatish maqsadga muvofiq. Chunki, davlatning rivojlanishiga nafaqat o‘qituvchi,
balki har bir ota-ona, har bir fuqaro ma'sul.
O‘zbekistonda ta’lim-tarbiya tizimining sifati va samaradorligini oshirish,
bog‘cha tarbiyalanuvchilari, o‘quvchilarda intellektual salohiyatni oshirish, ta’lim
tizimi bilan ilm-fan sohasini integratsiyalash darkor.
Ma’lumki, har bir dars mavzusini o‘rganishda o‘ziga xos texnologiya, usul va
vositalarni tanlashga to‘g‘ri keladi. O‘qitish jarayonida yuqori natijaga erishish uchun
dars jarayonini oldindan ketma- ketligini mo‘ljallash kerak bo‘ladi. Bunda o‘qituvchi
fanning o‘ziga xos tomonlarini, o‘quv jarayonini va sharoitini, o‘quvchilarning
ehtiyojini va imkoniyatlarini, bilim saviyasini, sharoitga qarab ishlatiladigan
texnologiyalarni tanlashi lozim.
Ilmiy-texnika taraqqiyoti davrida o‘quvchi o‘zlashtirishi lozim bo‘lgan ilmiy
axborot xajmining keskin oshib ketishi bilan an'anaviy ta’lim kam samarali bo‘lib
qoldi. Ana shuning uchun kelish davri interaktiv metodlar, innovatsion pedagogik va
axborot texnologiyalarini o‘quv jarayoniga kiritishga qiziqish tobora kuchayib
bormoqda. Zamonaviy texnologiyalar o‘quvchilarni egallayotgan bilimlarni o‘zlari
qidirib topishga, mustaqil o‘rganish, tahlil qilish va olingan bilimlardan o‘zlari
176
xulosa chiqarishga o‘rgatadi. Bundan hamkorlikning o‘ziga xos xususiyatlari
quyidagilardan iborat:
-
o‘quvchining bilim olish ishtiyoqini muntazam oshirib borish;
-
o‘quvchining har qanday muammoga ijodiy yondoshuviga o‘rgatish;
-
pedagog va o‘quvchi faoliyatining o‘zaro hamkorligini ta’minlash;
-
o‘quvchining dars davomida befarq bo‘lmasdan, ijodiy fikrlashi va
izlanlanuvchan imkon yaratish.
Bu jarayonda kafolatlangan natijaga erishish o‘qituvchi bilan o‘quvchining
hamkorligida faoliyati, o‘quvchining ijodiy ishlash mustaqil fikrlashi, izlanishi, taxlil
qilishi va xulosalay olishi, o‘quvchining o‘ziga va guruhga, guruhning o‘quvchiga
baho berishiga imkon yaratilishi bilan bog‘liq. Har bir darsga o‘quvchilar qiziqishi
mavzu mazmuni va maqsadidan kelib chiqqan holda o‘ziga xos texnologiya
qo‘llaniladi. O‘quv jarayonida o‘qituvchi bilan o‘quvchi hamkorligini qo‘yidagi
sxema orqali ifodalash mumkin:
Darsning texnologik xaritasi oldindan loyixalashtirilgan bo‘ladi. Darsning turli
bosqichlarida har xil interfaol usullardan foydalansa bo‘ladi. Masalan:
“Didaktik
o‘yinli texnologiyalar”
Didaktik o‘yinli texnologiyalar o‘quvchilarning bilim olish
faoliyatini o‘yinfaoliyati bilan qo‘shib olish borishdan iborat. Didaktik o‘yinlar
musobaqa, raqobat, o‘zaro yordam, hamkorlik tarzida olib boriladi. Buning uchun
o‘qituvchi didaktik o‘yindan ko‘zda tutilgan maqsad, uni amalga oshirish yo‘llari,
o‘yin mazmuni va ishtirokchilari faoliyatini aniqlab oladi. Didaktik o‘yin darslari
ta’lim va tarbiya berish, o‘quvchilar faoliyatini yo‘naltirish, kasbga yo‘naltirish,
o‘quvchilarningmuloqat va nutq madaniyatini rivojlantirish, ular bilimlarini
chuqurlashtirish vashaxsini rivojlantirish vazifasini bajaradi. Didaktik o‘yinli
darslarni mazmunigako‘ra sahnalashtirilgan rolli o‘yinlar, ijodiy ishbilarmonlik
o‘yinlari, konferensiyava o‘yin mashqli darslarga ajratish mumkin.
“Sahnalashtirilgan o‘yinlar”
Muammoli vaziyatning bir turi bo‘lib, hayotiy
vaziyatlarni o‘quvchilartomonidan sahnalashtirilishdan iborat. Ularda didaktik
177
maqsad o‘quvchilar oldigavazifa tariqasida qo‘yiladi; o‘quvchilarning o‘quv faoliyati
o‘yin qoidasigabo‘ysundiriladi.
“Ishbilarmonlik o‘yinlari”
Ishbilarmonlik o‘yinlarida ishtirokchilariga o‘yin
mavzusi taklif etiladi. Mavzu bo‘yicha ular oldiga taklif etilgan muammoni yechish
ular oldiga taklifetilgan muammoni yechish qo‘yiladi. Har bir ishtirokchi o‘z roliga
muvofiqkeladigan chiqish tayyorlaydi va bu haqda barcha ishtirokchilar
bilanmaslahatlashadi.
Guruhning
barcha
a’zolarini
faoliyati
umumiy
maqsadgaerishishga qaratiladi. Baholash o‘quvchilarning tashkiliy faoliyati va
ularningumumiy maqsadga erishishdagi rolli o‘yinlarining mazmuni bilan
belgilanadi. Ishbilarmonlik o‘yinlaridan botanika darslarida madaniy va dorivor
o‘simliklarnio‘rganishda, zoologiya darslarida uy hayvonlari zotlarini o‘rganishda
foydalanishmumkin. Ishbilarmonlik o‘yinlari uchun chorva mollari parrandachilik,
baliqchilik, madaniy o‘simliklar, dorivor o‘simliklar mavzulari bo‘yicha auksion
darslariuyushtirish mumkin. Rolli o‘yinlar ham guruhda bajariladi. Unda har
birishtirokchi o‘z individual maqsadni boshqa guruh a’zolari bilan kelishib olmaydi.
Har bir ishtirokchi o‘zini namoyon etish va g‘alaba qozonish uchun xarakat
qiladi. Baholashda har bir ishtirokchining harakati va umumiy maqsad yo‘lidagi
xarakatihisobga olinadi. Rolli o‘yinlarda bir-birini inkor etuvchi vaziyatlar paydo
bo‘ladi. Har bir ishtirokchi bu vaziyatdan chiqish uchun mantiqan to‘g‘ri yo‘lni
tanlaydi. Ishlab chiqilgan rolli o‘yinlar mumkin qadar o‘quv materiali bilan
bog‘langan vahayotiy, ishtirokchilar 49oshi va tayyorgarlik darajasiga mos kelishi
lozim.
“Ilmiy konferensiya darslari» texnologiyasi”
Ilmiy konferensiya darslari
o‘qish faoliyatini ilmiy izlanish, ma’ruza va bahsshaklida tashkil etishdan iborat.
Bunday darslarda yaxshi o‘qiydigan va qiziquvchio‘quvchilar biolog olimlar
vazifasida konferensiyada chiqish uchun ma’ruza vako‘rgazmali vositalar
tayyorlashadi. Qolgan o‘quvchilar konferensiya ishtirokchilari sifatida o‘zlarini
qiziqtiradigan muammolar yuzasidan savollar tayyorlanadi. Ilmiy konferensiya
darsning asosiy maqsadi o‘quvchilarni qo‘shimcha adabiyotlar, ilmiy-ommobop
178
materiallar bilan ishlash, ma’ruza tuzish, o‘z fikrini bayon etish ko‘nikma va
malakalarini nutq va muloqot madaniyatini rivojlantirishdan iborat. O‘qituvchi ilmiy
konferensiya darsi mavzusini oldindan belgilab beradi. Uni alohida kichik
mavzularga ajratadi. Kichik mavzular uchun qo‘shimcha adabiyot tanlaydi.
Konferensiyaga tayyorgarlik bo‘yicha zarur ko‘rsatmalar beradi.
Xulosa qilib aytganda, innovatsion texnologiyalardan foydalanib, o‘tilgan
darsda o‘quvchilar o‘z qobiliyati va imkoniyatlarini namoyish qilishga erishadilar,
jamoa bilan ishlash malakasiga ega bo‘ladilar, o‘zgalar fikrini hurmat qilishni
o‘rganadilar. Bu esa, darsning samaradorligini oshirib, ta’lim sifatini kafolatlashga
xizmat qiladi.
|
