Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati:
1.
Mirziyoyev Sh.M. Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy
javobgarlik – har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo‘lishi kerak. - T.:
O‘zbekiston, 2017.
2.
Muslimov N.A., Usmonboyeva M.H., Sayfurov D.M., To‘rayev A.B.
Innovatsion ta’lim texnologiyalari. – Toshkent: 2015. – 87 bet
BOSHLANG‘ICH SINF O‘QUVCHILARGA MATEMATIKA
DARSLARIDA EKOLOGIK TA’LIM-TARBIYA BERISHNING DIDAKTIK
IMKONIYATLARI
Kuchiyeva Dildora Abdumannonovna
Samarqand tuman 13- maktab o‘qituvchisi
Annotatsiya.
Maqolada boshlang‘ich sinf darslarini integratsiyalashning
imkoniyatlari yoritilgan. Matematika darslari orqali o‘quvchilarni ekologik ruhda
tarbiyalash va ta’lim berishning didaktik imkoniyatlari o‘rganilgan. Ekologik ta’lim-
tarbiya berishning samarali vositalari asoslab berilgan.
Kalit so‘zlar:
boshlang‘ich ta’lim, hamkorlik, ekologik tarbiya, ekologik
ta’lim, faoliyat, integratsiya,natija.
179
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 62-moddasida Fuqarolar atrof
tabiiy muhitga ehtiyotkorona munosabatda bo‘lishga majburdirlar. Yer va yer osti
boyliklarini, suv manbalarini, o‘simlik va hayvonot dunyosini qo‘riqlash, bu
boyliklardan ilmiy asosda, oqilona foydalanish, havo va suvni toza saqlash, tabiiy
boyliklarni uzluksiz ko‘paytirib borishni ta’minlash, insonning atrof-muhitni
yaxshilash uchun chora va tadbirlar ko‘rishi zarurligi ta’kidlangan.
Bolalarning atrofimizdagi olamni muntazam o‘rganib borishlariga asoslanib,
kichik yoshdagi o‘quvchilarda tabiat to‘g‘risida o‘z joyi va barcha mamlakatning
tabiiy boyliklari to‘g‘risida bir butun tasavvur shakllantirish kerak.[3.90b.]
O‘quvchilar vatanimizning tabiiy boyliklaridan odamlar o‘zlarining mehnat
faoliyatida qanday foydalanayotganliklari bilan tanishishlari lozim. Bunda bolalarga
odamlar mehnati atrof tabiat bilan chambarchas bog‘liq ekanini ko‘rsatish g‘oyat
muhimdir.
Shu talablarga ko‘ra kichik yoshdagi o‘quvchilarga:
-jonli va jonsiz tabiat haqida aniq ma’lumot berish;
-odam organizmi va salomatligini saqlash to‘g‘risida ma’lumot berish;
-tabiatda kuzatishlar o‘tkazish o‘quvi va ko‘nikmalari bilan qurollanish;
-tabiatdan oqilona foydalanish va uning boyliklarini ko‘paytirishga qaratilgan
insonning mehnat faoliyatini o‘rgatish;
-jonajon tabiatga muhabbat, uni muhofaza qilishga intilishni tarbiyalash.
Matematikani tabiatshunoslik darsi bilan bog‘liq holda o‘qitish jarayonida
dunyoni milliy materialistik tushunish asoslarini shakllantirish uchun tabiatga
insonparvarlik munosabatini, vatanparvarlikni va go‘zallikni tushuntirishni
tarbiyalash kerak.[2.89b.]
O‘quvchilarga bilimni bayon qilish metodlari ham tarbiyaviy ahamiyatga ega,
o‘quvchilarning barcha faoliyatlari bilimlarni o‘zlashtirish jarayoni bilan bog‘liqdir.
Matematikani tabiatshunoslik darsi bilan bog‘liq holda o‘qitishda og‘zaki,
ko‘rgazmali, amaliy va boshqa metodlardan foydalaniladi.
180
O‘qituvchisi ekologik ta’lim-tarbiya haqidagi bilimlarni jamiyatimizdagi har
bir insonning hayot va mehnatidagi ulug‘vor kuchini chuqur anglashi, bunga ishonch
hosil qilishi lozim[3.113b.]. Shunday ishonchni o‘quvchilarda tarbiyalashi zarurdir.
Bu ta’lim yosh avlodni tabiatga to‘g‘ri munosabatda bo‘lishga olib keladi: unga
nisbatan ta’sirchan muhabbatni tarbiyalaydi, tabiat chiroyini idrok etishdan uni
qo‘riqlash, asrash, tabiat inomlaridan oqilona foydalanish, ana shu boyliklarni o‘z
qo‘llari bilan yaratish va ko‘paytirishga o‘rganadi.
Matematikani tabiatshunoslik darsi bilan bog‘liq holda o‘qitish bo‘yicha
mashg‘ulotlarni sinfdan va maktabdan tashqari tadbirlar: ochiq havodagi o‘yinlar,
o‘lkashunoslik ekskursiyalari, yurishlar bilan chambarchas bog‘lamoq zarur.[2.103b.]
Bularning hammasi o‘qituvchiga matematikani tabiatshunoslik darsi bilan
bog‘liq holda o‘qitish bo‘yicha o‘quvchilar bilan shug‘ullana borib, ularni faqat
yaxshi bilim olishgagina emas, balki ular shaxsini shakllanishiga ta’sir ko‘rsatishga
ham imkon beradi.[2.38b.]
Ta’lim mazmunini insonparvarlashtirish elementlaridan biri o‘quv fanlarini
ekologiyalashtirish, o‘quvchilarni inson bilan tabiatning o‘zaro ta’sirini, bugungi
kundagi ekologik fojianing oqibatlari va ziddiyatlarini anglash hamda tushunishga,
ularni sayyoramiz miqyosida fikr yuritishga o‘rgatishdir.
O‘quvchilar matematikadan faqat dastur materiallarini o‘zlashtiribgina qolmay,
atrof-muhitni, hodisa va jarayonlarni kuzatishga, solishtirishga, fikrlashga, o‘z
xulosalarini asoslashga, matematik til bilan so‘zlashishga urinishlari kerak. Didaktik
o‘yinlar darsda ishni individuallashtirish, har bir o‘quvchining kuchiga mos topshiriq
berish, uning qobiliyatlarini maksimal o‘stirish imkoniyatini beradi. O‘yin orqali
o‘quvchilar darsdan olgan bilimlarini mustahkamlaydilar, ularni hayotga tatbiq eta
olishga tayyorlanadilar. Birinchi sinf o‘quvchilariga 11 dan 20 gacha bo‘lgan sonlarni
o‘rgatish jarayonida topishmoqli o‘yinlardan foydalanish o‘rinlidir:
Sulton tutdi 13 cho‘rtan
A’zam tutdi 4 sazan,
Karim tutdi 2 laqqa
181
Necha baliq chiqdi qirg‘oqqa?
(19 ta baliq).) ;
Bu topishmoqning javobini bolalar topishadi. Topgan bolalar rag‘bat-
lantiriladi.
Bolalardan so‘raladi:
-
Baliq qayerda yashaydi?
-
Siz baliqning suzganini ko‘rganmisiz?
-
Baliq nima uchun tutiladi?
-
Qachon baliqlarni tutish mumkin?
Bolalar savollarga birin-ketin javob berishadi. Bolalar qiynalishsa, o‘qituvchi
yordamlashadi.
2-sinf o‘quvchilariga ko‘paytirish va bo‘lish mavzularini o‘rgatish jarayonida
“To‘
g‘ri taqsimlash"
o‘yinidan foydalanish mumkin.
O‘yinning maqsadi:
o‘quvchilarning olgan bilim va ko‘nikmalarini
tizimlashtirish, og‘zaki hisoblash malakalarini, fikrlash qobiliyatini o‘stirish, tabiatni
muhofaza qilish haqidagi bilim va ko‘nikmalarini oshirish.
Jihozlar:
gul va kapalak rasmlari.
O‘yinning borishi:
Xattaxta yoniga bir o‘quvchi chiqariladi. O‘quvchi magnitli
xattaxtaga 4 ta gul yopishtiradi va har bir gulga 3 tadan kapalak yopishtiradi. So‘ngra
ko‘paytirish va bo‘lish amallari orqali ifodalab beradi. O‘yinda 2-3 o‘quvchi
xattaxtaga chiqarilib, ularga turli xil o‘yinlar taqsimlab beriladi. Xattaxta yoniga
chiqarilgan o‘quvchilarning ishi bolalar tomonidan kuzatiladi. To‘g‘ri taqsimlagan
o‘quvchilar ragbatlantiriladi. So‘ngra o‘quvchilar bilan ishkomdagi uzumlar, olma
shoxlaridagi mevalar, polizdagi qovun-tarvuzlar haqida suhbat o‘tkaziladi. Bolalar
o‘zlari kuzatgan daraxt shoxlaridagi mevalarning taqsimlanishi haqida fikrlaydilar.
Bu esa bolani tabiatga bo‘lgan qiziquvchanligini oshiradi.
|
