|
25-Mavzu. Innovatsiya sam
|
| bet | 23/27 | | Sana | 03.06.2024 | | Hajmi | 1,42 Mb. | | #259634 |
Bog'liq 25-MAVZU. Innovatsiya samaradorligini baholashSsuda bo‘lmagan investitsiyalash xavf-xatar uchun bozor mukofoti (yoki “xavf-xatar uchun bozor mukofoti”) aksiyaga kiritilgan investitsiyaning o‘rtacha daromadliligini davlat obligatsiyalarni sotib olish orqali ssudalash daromadliligi (ya’ni davlat obligatsiyalarnig daromadliligi)ga ayirmasi bilan o‘lchanadi24. Ushbu ayirmaning iqtisodiy ma’nosi davlatga ssudalash shaklida xavf-xatarsiz investitsi-yalashga nisbatan (xavf-xatarsizlarga nisbatan) bozorda aksiyalarni
sotib olish evaziga yuqori xavf-xatarli investitsiyalashni qoplashdan iborat. Bunda quyidagi holat amalga oshiriladi: agar boshqa invstorlar ham ushbu kompensatsiya va mukofot olsa, u ko‘rib chiqilayotgan investitsion loyihaning daromadlilik me’yoriga (bir so‘m sarmoya qo‘yilma hisobiga eng kam talab qiladigan yillik daromad) kiritilishi lozim. Boshqacha qilib aytganda, ko‘rib chiqilayotgan loyiha bo‘yicha ushbu muqobil variantdan foydalanmaganligi uchun investorlarning bir so‘m sarmoya qo‘yilmaning yo‘qolishi u tomondan ssuda muqobil variantlar yo‘qolganligining daromadliligini aks ettiruvchi diskont stavkasida xuddi shunday mukofotlar evaziga qoplanishi lozim (loyiha bo‘yicha pul oqimining haqiqiy iqtisodiy qiymatini kamaytirib, ishonchli qarzdorga ssuda bo‘lmagan investitsiyalash xavf-xatari uchun hisoblangan mukofot).
Amaliyotda aksiyaga kiritilgan investitsiyaning o‘rtacha daromadliligi yirik fond birjalarda muomalada bo‘lgan aksiyalarning o‘rtacha daromadliligi bo‘yicha aniqlanadi. Bu juda qulay, chunki ushbu ko‘rsatkich fond birjalar tomonidan doimo hisoblanadi va nashr etiladi.
x
Kichik korxonalar (KK) qo‘yilmalarning xavf-xatar uchun
qo‘shimcha mukofotlar ( ) yetarli bo‘lmagan kreditlarni to‘lashga qobiliyatliligi (ko‘rib chiqilayotgan loyiha bo‘yicha sarmoya qo‘yilmalarini yanada moliyalashtirish uchun rejalashtirish mumkin kreditlarni ashyoviy jihatdan ta’minlash hamda aylanma mablag‘lar va kutilayotgan zararlarni qoplash maqsadida yetarli aktivlarning va shundan kelib chiqqan holda KI rivojlantirish moliyaviy rejaning ishonchli emasligi) va katta miqdorda bo‘lmagan ustav kapitali bilan IKning moliyaviy barqarorligi (ko‘plab mamlakatlarda IKning hajmini belilovchi ko‘rsatkichlardan biri ishchilar soni hisoblanadi) bilan izohlanadi. Ushbu mukofotning miqdori (ekspert jihatdan aniqlash-tiriladi) 84%gacha bo‘lgan ssuda foizning nominal xavf-xatarsiz stavkasini tashkil etish mumkin. Xususan, ssuda foizning nominal yillik xavf-xatarsiz stavkasi (2–3%dagi yilik inflyatsiya va 1–2% o‘n yillik mobaynida kuzatilgan foizning o‘rtacha yillik haqiqiy xavf-xatarsiz stavkasining yig‘indisi)ni 5–6% tashkil etadi, kichik biznesga qo‘yilmalar xavf-xatari uchun investorlar tomonidan talab qilinadigan mukofotlar yiliga 5 %ga yetadi (qisqa muddatli InLga nisbatan xavf-xatarsiz daromadlar me’yorini qo‘yishga qaratilgan hozirgi sharoitda nominal xavf-xatarsiz stavkasi ushbu mamlakatlarda atigi 1,5-2%, inflyatsiya esa – o‘rtacha 1 %ni tashkil etadi; demak, haqiqiy xavf-xatarsiz stavkasi vaqtinchalik 0,5–1%ga tushib qolgan) yetakchi Yevropa mamlakatlarda va AQSHda kuzatilgan.
Yakka tartibdagi diskont stavkasida IK yopiq holda faoliyat amalga oshirilganligi uchun qo‘shimcha mukofot investor mazkur mamlakat rezidenti yoki xorijiy rezidenti bo‘lishidan qat’i nazar hisobga olinadi. Ushbu xavf-xatar ular uchun bir hil va yopiq kompaniyalarda sarmoyani yopish xavf-xatariga olib keladi.
Mamlakat xavf-xatariga keladigan bo‘lsak, u, ta’kidlab o‘tganimizdek, tegishli milliy aktivlar bo‘yicha hisoblangan R va Rm ko‘rsatkichlarda aks etadi. Mamlakat xavf-xatarining mazmuni quyidagi xavf-xatarlarda o‘z aksini topadi25:
-mol-mulkni olib qo‘yish xavf-xatari (eng «yumshoq» holatda – mulkni bozordagidan ko‘ra past narxda sotib olishda mulk huquqini yo‘qotish);
-kutilayotgan daromadlarning kamayishiga olib keladigan (masalan, soliqlar o‘zgarganda) qonunchilikning kutilmagan o‘zgarishi xavf-xatari;
-to‘g‘ridan to‘g‘ri bo‘lmagan harakatlarga oid qonunchilikni tartibga soladigan davlat va mahalliy boshqaruv organlari (qonunosti me’yoriy hujjatlarni tayyorovchi, ziddiyatlikni keltiradigan yoki qayta ishlanmagan qonun va me’yoriy hujjatlar, masalan IKning soliq balanslarni qabul qilish bo‘yicha hujjatlar asosida operativ qarorlarni qabul qiluvchi organlar)da xodimlarning almashishi xavf-xatari.
Hozirgi kunda investitsiyalashning mamlakat xavf-xatari darajasi bo‘yicha jahon mamlakatlari reytingi Business Environment Risk Information Index (BERI) ixtisoslashgan reyting firmasi (Germaniya), Shveytsariya banklari uyushmasi, «Ernst & Young» transmilliy auditorlik korporatsiya nashrlarida keltirilgan.
Ko‘rib chiqilayotgan yakka tartibdagi diskont stavkaning kumulyativ tuzish usuli dastlab yangiligi yuqori bo‘lgan InL uchun bosh xavf-xatari sifatida InL amalga oshirilayotgan korxonaning ichki muhim xavf-xatari hisoblanganligi (masalan, “betta” o‘rtacha tarmoq koeffitsiyenti IK uchun yaqqol birdan kamligi) isbotlangan paytida qo‘llaniladi.
Ushbu usul kapiatl aktivlarni baholash modelidan faqatgina shu bilan farqlanadiki, diskont stavkaning tarkibida R ssuda foizining nominal xavf-xatarsiz stavkaga aynan mazkur loyihaga taalluqli ayrim xavf-xatarlar uchun mukofotlardan tarkib topgan investitsion xavf-xatar uchun umumiy mukofotlar qo‘shiladi. Bunda i yakka tartibdagi diskont stavkasi uchun formulasi tahminan shunday ko‘rinishni oladi (nisbatan past darajali inflyatsiya uchun velichin r va s ko‘rsatkichlarning ko‘paytmasiga e’tiborsiz qarash mumkin; yuqori darajali inflyatsiyada esa bunday qilish mumkin emas, bu ko‘paytma keltirilayotgan formulaga yana bir had sifatida qo‘yilishi lozim):
|
| |
