|
3 (79) 2021 pedagogik mahoratBog'liq Pedagogik mahorat 3-son 2021 yil3 (79) 2021
PEDAGOGIK MAHORAT
75
4. 1-sinfdan 11-sinfgacha boʻlgan sinflarda ta’lim rus tilida, lekin ona tili darslari mavjud (masalan,
Dog’iston Respublikasi, Checheniston Respublikasi).
5. Ta’lim jarayoni etnik an’analarga asoslangan (masalan, Yamalo - Nenets, Xanti - Mansiysk
tumanlari, Kamchatka viloyati) [10].
Germaniyada 16 federal okrugda ham farqlar mavjud, ularning har biri oʻz maktab tizimiga ega:
1. Meklenburg-Vorpommern: ikki tilli tizimda umuman qatnashmaydi (hozirgacha).
2. Bremenlar: umumiy oʻquv dasturidagi fanlar ikki tilli darslar uchun yetarli vaqtni ta’minlash uchun
qisqartiriladi (moliyaviy holatga bog’liq holda).
3. Quyi Saksoniya: koʻproq darslar oʻtkazish imkoniyati mavjud.
Rus tilidagi ikki tilli ta’limda “metasubjective” yondashuvni amalga oshirish muhim ahamiyatga ega,
bu til materialini anglash va oʻquvchilarning bilim qobiliyatini rivojlantirish uchun mas’uldir. Ikki tilli
bolaning rus tili darslarida egallashi kerak boʻlgan asosiy fazilatlar - bu asosiy fikrni ifoda etish, olingan
ma’lumotlarni qisqacha yoki keng ifoda etish, oʻxshashlik va farqlarni topish qobiliyatidir. Shuning uchun,
ikki tilli bolalar diagnostikasi “funksional” rus tilini oʻrganishi kerak [11].
Ta’lim natijalari uchta yoʻnalishda baholanadi: subyektiv, metasubyektiv va shaxsiy. Yuqorida
ta’kidlab oʻtilganidek, ikki tilli odamlar uchun eng muhimi metasubjective natijalaridir. Ta’lim jarayoni
oʻtkaziladigan til (masalan, rus tili) metasubject hisoblanadi. Ikki tilli bolani oʻrganishning dastlabki
bosqichida nafaqat rus tili, matematika va boshqa mavzular boʻyicha bilimlarni, balki og’zaki va
kommunikativ metasubjective harakatlarni ham oʻzlashtirishi kerak.
Shaxsiy natijalarga erishish bu ikki til va ikki madaniyatni rivojlantirishdir. Buning uchun ikki tilli
bolalarda madaniy va madaniyatlararo (lingvokulturallik asosida) kompetensiyani shakllantirish zarur [12].
E. Xamrayeva ta’limning kognitiv va rivojlantiruvchi vazifalarini hal qilishga hissa qoʻshadigan chet
tili sifatida rus tilini oʻqitishda quyidagi asosiy umumiy didaktik va uslubiy prinsiplarni aniqlaydi:
- og’zaki faoliyat prinsipi (barcha nutq materiallari kommunikativ ahamiyatga ega boʻlishi kerak, ona
tilida soʻzlashuvchilar muloqotda faol foydalanishi kerak);
- individualizatsiya prinsipi (masofaviy oʻqitishda ishlatiladigan tilni oʻrganish motivatsiyasini
yaratish vositasi);
- funksionallik prinsipi (nutq faoliyatining barcha turlari (gapirish, oʻqish, tinglash, yozish) aloqa
vositasi sifatida ishlatiladi, oʻquv maqsadlari sifatida nutq funksiyalarining toʻliq roʻyxati mavjud);
- situatsionlik prinsipi (vaziyat chet tilida muloqot qilishni oʻrganish jarayonini tashkil etishning asosiy
elementi);
- yangilik prinsipi (chet tilini oʻrganishga boʻlgan qiziqishni saqlab qolish, avtomatik uzatishga qodir
nutq qobiliyatlarini shakllantirish, fikrlashning kommunikativ funksiyasini rivojlantirish).
Bunday ta’lim natijalariga koʻp madaniyatli ta’lim, shakllangan madaniyatlararo kommunikativ
kompetensiya va vaziyatga qarab uni qoʻllash qobiliyati kiradi.
Ikki va koʻp madaniyatli ta’limda quyidagi maqsadlar mavjud:
-
oʻquvchi millati madaniyatini puxta oʻrganish (keyinchalik boshqa madaniyatlar bilan tanishish);
-
bolaning madaniy farqlarga nisbatan ijobiy munosabatini shakllantirish;
-
turli madaniyat vakillari bilan oʻzaro aloqalar koʻnikmalarini rivojlantirish;
-
boshqa madaniyatlarni oʻrganish uchun sharoit yaratish.
Xorijiy til oʻrganishning tabiiy va sun’iy holatlari mavjud boʻlib, birinchi holatda til oʻrganuvchi tili
oʻrganilayotgan mamlakatda shu tilda soʻzlashuvchilar bilan muloqotga kirishgan holatda koʻnikma hosil
qilish orqali chet tilini oʻrgansa, ikkinchi holatda sun’iy yaratilgan sferada ya’ni chet tili darsida oʻrganishi
mumkin. Tabiiyki, ayni sotsiolingvistik muammolar ikkinchi holatda koʻproq yuzaga kelishi kuzatiladi.
Chunki chet el va chet tilini tanishtiruvchi sifatida faqat xorijiy til oʻqituvchisi turadi, bu esa chegaralangan
va bir tizimdagi nutqni hosil qiladi. Dars mobaynida standart til materiallaridan foydalaniladi, buning
natijasida esa, oʻquvchi yoki oʻquvchida monotalaffuz va leksika paydo boʻladi. Shuning uchun ham ular
nutqiga ta’sirlar koʻp uchraydi. Chet el filmlari yoki qoʻshiqlaridagi ba’zi bir iboralar yoki slenglar, global
tizimdagi yangicha koʻrinishdagi soʻzlashish uslublari ular uchun notanish boʻlsada, qiziqarli ekanligini
koʻrishimiz mumkin. Aynan oʻsmir oʻquvchilardagi dunyoni anglashga boʻlgan intilish va qiziqish bunga
sabab boʻladi. Tabiiyki, oʻzlari koʻnikma hosil qilmagan soʻzlashuv uslubi yoki soʻz, iboralardan
foydalanishda yoki leksik, yoki fonetik xatoliklarga yoʻl qoʻyishlari mumkin. Buning oldini olish uchun esa,
oʻquvchilar nutqiga boʻlgan ta’sirlarni oʻrganib chiqish va ularni toʻg’ri yoʻnaltirish kerak.
Nemis ikki tilli bolalar bog’chalari faoliyatining asosiy prinsipi - bolalarning oʻz ona tili va
oʻzlashtirilgan tillarida bir vaqtning oʻzida va teng huquqliligi, shuningdek, ikkita madaniyatda tarbiya va
ta’lim olish. Bola til bilan birga boshqa millatdagi tengdoshlari tug’ilgan mamlakatning yangi madaniyatini
tushunadi. Bunday maktabgacha tarbiya muassasalari guruhida ikkita tarbiyachi bor, ularning har biri oʻz
https://buxdu.uz
|
| |
