- 27 -
O‘zbekiston Respublikasida avtomobillashtirish va yo‘l
tarmoqlarining o‘sish ko‘rsatkichlari
Butun dunyoda avtomobillar soni kundan-kunga ko‘payishi kuzatilmoqda.
Bunday holat
birinchi navbatda. O‘zbekiston Respublikasiga xosdir. O‘zbekiston Respublikasi mustaqillikka
erishgandan keyin mamlakat iqtisodiyotini kuchaytirish maqsadida avtomobilsozlik sanoatini
rivojlantirib, Andijon viloyatining Asaka shahrida Janubiy Koreya bilan hamkorlikda
«O‘zDeuavto» qo‘shma korxonasida yengil avtomobillar ishlab chiqaradigan zavod qurilib, 1996
yildan
boshlab Tiko, Neksiya, Damas va 2001 yilning avgust oyidan esa Matiz rusumli
avtomobillari
ishlab chiqara boshlandi. Ayni vaqtda zavod konveyeridan 250.000ta avtomobil
ishlab chiqarildi, uning 51.000ta eksport qilindi. Faqat 2000 yilda zavodda 30,7000 dona avtomobil
ishlab chiqarildi. Shuningdek, 1999 yil avgust oyida Samarqand shahrida
Turkiya Respublikasi
bilan hamkorlikda «SamKochavto» zavodida kichik hajmli avtobus va yuk avtomobillarini ishlab
chiqarish yo‘lga qo‘yildi. Shunday qilib, O‘zbekiston Respublikasi dunyoga
avtomobil ishlab
chiqaradigan 26-davlat bo‘lib kirdi.
O‘zbekistondagi avtomobil zavodlaridan 2007 yilga kelib yiliga 350.000 avtomobil ishlab
chiqarilib, undan 2/3 qismi eksport qilinadi [1]. Umuman O‘zbekiston Respublikasida 1996 yildan
boshlab xususiy sektorda avtomobil transportining soni yildan-yilga ortib bormoqda va bu o‘sish
ko‘rsatkichi keyingi olti yil ichida o‘rtacha 5 % tashkil etdi (1.1-jadval).
1.1-jadval
Yillar
1996
1997
1998
1999
2000
2001
Xususiy sektordagi
avtomobillar soni
808736
865700
926670
969890
1014420
1038335
Avtomobillashtirish jamiyatning iqtisodiy yuksalishiga ijobiy ta’sir qilish bilan birga, qator salbiy
oqibatlarni ham keltirib chiqarmoqdaki, ularni hal qilish muhim ahamiyat kasb etadi.
Avtomobillashtirishning salbiy oqibatlari yo‘l-transport hodisalari natijasida ko‘plab
kishilarning
halok bo‘lishlari (respublikamizda 2000 yili 2128 taga yetdi) yoki tan jarohatlari olishlari (2000
yili 11677 dan oshib ketdi), shuningdek, yo‘l-transport hodisalari natijasidagi ko‘plab
yetkazilayotgan moddiy zararlar, shahar ko‘chalari, aholi yashaydigan joylardan o‘tadigan yo‘llar
mintaqasidagi yuqori darajadagi shovqin, havo basseynlarining ifloslantirilishi, ko‘chalarni to‘xtab
turuvchi avtomobillar tomonidan to‘sib qo‘yilishlari va nihoyat, transportlarning
ushlanib qolishlari
va harakat tezliklarining keskin tushib ketishidan iboratdir.
Past darajadagi harakat xavfsizligiga
sabab bo‘ladigan avtomobillar harakatining quyidagi o‘ziga xos xususiyatini ko‘rsatish mumkin:
1) Avtomobil transportining talablariga javob beradigan yo‘llar bilan yetarli darajada
ta’minlanmaganligi;
2) Avtomobillar harakati yo‘l harakatining boshqa qatnashchilaridan yetarli darajada
ajratilmaganligi va piyodalar harakatlanish
madaniyatining pastligi;
3) Haydovchilik kasbining ommaviyligi va ular orasida past malakali, kam ko‘nikmaga ega
bo‘lgan havaskor haydovchilarning ko‘pligi, hamda yo‘l harakat qoidalariga rioya qilmaydigan
haydovchilarning mavjudligi;
4) Foydalanuvdagi transport vositalarini ko‘plab texnik nosozliklari.
Mamlakatimizdagi iqtisodiy tarmoqni rivojlantirishda yo‘l sohasining roli katta bo‘lib, u ishlab
chiqarish sohasi va iqtisodiy mustaqillikni mustahkamlash va O‘zbekiston Respublikasini jahon
hamjamiyatiga faol kirib borishi transport kommunikatsiyalarining a’lo
darajada rivojlantirishni
talab etadi, bu esa, birinchi navbatda, avtomobil yo‘llarining ustivor tarzda rivojlantirib borishni
talab etadi
