tufayli emas, balki
ularning xudbinligi tufayli; har biri o’zi haqida yoki o’zini
qiziqtiradigan masalalar haqida gapirishga intilishi tufayli kutilganidek amalga
oshmay qolishi mumkin. Oqibatda bitta “aqilli” dialog o’rniga, ikkita behuda, hatto
zararli monolog amalga oshadi. Shuning uchun ham muloqotga, suhbatlashish
san’atiga o’rganish, ijtimoiy-psixologik madaniyatning egallash, o’zi, o’z kayfiyati va
hissiyotlarini boshqara olish, bilim va malakalarni ishlab chiqish, o’z
gapi bilan
suhbatdoshning qiziqtira olish qobilyatini rivijlantirishga erishish kerak. Biroq,
buning uchun birinchi navbatda har qanday muloqotning umumiyqoidasi:boshqa
odamlarning, o’z suhbatdoshlarining ehtiyojlari,xohishlarini qondira oladigan
odamgina hurmatga erisha olishligini yodda tutish lozim.
Oilda shaxslararo munosabatlar.
Oila boshlig’i hisoblangan ota-onalarning asosiy diqqat e’tibori ahloq
normalari va qoidalari talabidan kelib chiqqan holda o’z farzandlarida ijobiy harakter
xislatlarini zamon ruhiga mos shaxs fazilatlarini shakillantirishga qaratiladi.Zero
oiladagi shaxslararo munosabatlar demokratik, avtoritar va liberal ko’rinishlarda
amalga oshirilar ekan.
Birinchi toifadagi munosabatlar
demokratik ko’rinishdagi oila a’zolari
davrasidagi suhbatlar, munozaralar, mulohazalar o’zaro tenglik, o’zaro hurmat ruhiga
bo’ysundiriladi. Oila munosabatlarining ushbi ko’rinishida turli yoshda o’g’il-
qizlarga maqsadga yo’naltirilgan tarbiyaviy-pedagogik ta’sir o’tkazish yaqqol sezilib
turadi. Unday oilada shaxslararo munosabatda ta’sir o’tkazish sehri yashiringan holda
bo’ladi. Shu boisdan, tasodifan voqea va hodisalarning sodir bo’lishi
turlicha
baholanadi va ularga bevosita aloqador oila a’zolari turmush tajribasidan kelib
chiqqan holda, yoki rag’batlantiriladi yoki jazolanadi. Mana bunday odilona amalga
oshirilgan muloqot ta’sirida o’g’il-qizlarda do’stlik, dilkashlik, hushmuomalalilik,
shaxsiy xatti-harakatida va mulohaza yuritishda mustaqillik, shaxsiy qarashlari
saqlangan holda yangi talablarga moslashish, o’z
faoliyati uchun javobgarlik,
emotsional zo’riqish davrida o’z-o’zini qo’lga olish kabi muhim fazilatlar paydo
bo’ladi.
Oila munosabatlarininig yana bir turi
avtoritar deb atalib, bunda ota-onaning
obro’risi hal qiluvchi ro’l o’ynaydi. Shaxslararo teng huquqlilik, erkin xatti-harakat
qilish, tashabbuskorlik o’z ahamiyatini yo’qota boshlaydi. Oila a’zolarining
yurish-
turish, xatti-harakatining ko’pincha cheklab qo’yiladi. Ota-ona tomonidan tarbiyaviy
ta’sir o’tkazishning asosiy metodi-jazolash hisoblanadi. Biroq onda-sonda
rag’batlantirish metodidan foydalanilganda ham, u bolaga ma’naviy ozuqa bermaydi.
Farzandlarda ota-onaga yaqinlik, mehr hissi kamayadi, keyinchalik bu tuyg’u
uzoqlashish,
begonalashish
kechinmasiga
aylanadi.
Oiladagi
shaxslararo
munosabatlar ularni qondirmaydi;natijada odamovi, tund, ichimdagini top,
tashvishlik va havotirlik kabi ijtimoiy norma va qoidalarga qiyinchilik bilan
moslashish holati yuzaga keladi. Shu sababli oila a’zolari
ruhiy dunyosida
simpatiya(yoqtirish), empatiya (hamdardlik), samimimiylik, hayrihohlik kabi yuksak
insoniy his-tuyg’ular juda sust ifodalanadi. Ko’r-ko’rona va so’zsiz bo’sunushga
asoslangan munosabatlar negizida yotgan tarbiyaviy ta’sir qo’rqoq va irodasi kuchsiz
shaxsni tarkib toptiradi.
Oiladagi turmush munosabatlari ichida
liberal toifa ham ko’zga tashlanib
turadi. Oila davrasida murosasiz, ko’ngilchan bo’lishlik tashqi ko’rinishdan iliq
psixologik iqlimni o’zida aks ettirganday bo’lib turadi. Agarda murosasizlik “
murisayu-madora “ qabilida kechirimlilikni bildirib kelsa, yuqoridagi fikrimizning
tasdiqlagan bo’ladi. Afsuski,
liberal lik murosasizlik oiladagi har qanday vaziyatni
til topib hal qilishga, prinsipiallikdan uzoqlashishga, subutsizlikka olib keladi. Ota-
onalarning farzandlari bilan bunday munosabatda bo’lishlari
salbiy oqibat sari
etaklaydi;qat’iylik, mustaqillik, dadillik, va cho’rtkesarlik singari irodaviy sifatlar
o’g’il-qizlar ruhiy dunyosidan uzoqlashadi. Murosasozlik ta’sirida yosh avlod
xarakterida munofiqlik, ikkiyuzlamachilik, kelishuvchanlik kabi illatlar tarkib topishi
mumkin.Bu illatlar yosh avlodning taqdiri uchun o’ta xavflidir.
Oiladagi o’zaro munosabatlarninig aralash yoki qorishma toifasida bola
shaxsining shakillantirishning muayyan pedagogik tizimi mavjud emas. Oila
a’zolarining o’rtasida bo’ladigan munosabatlar aksariyat hollarda o’git-nasihat,
ahloqiy suhbat, yo’l-yo‘riq ko’rsatish bilan bog’lanib qoladi. Bunday ota-onaning
farzandlari bilan muloqoti erkdan va botinib fikr yuritishdan uzoq bo’lganligi sababli,
yumor
hissiga befarqlik, o’z-o’zini qo’lga ololmaslik, mas’uliyatsizlik, tanglik,
zo’riqish holatinin his qilmaslik, etarki darajada shaxslararo aloqa o’rnata olmasligi
singari xarakter xislatlarini tarkib toptiradi.
Shu jumladan ota-onaning bag’rida o’sgan,ularning mehrini his qilib ulg’aygan
bolalar
ham
jamiyatda
o’z
o’rnilarini
topishga
qiynalishmas
ekan.
Qalbning birlamchi istagi – mehr berish. Unutmang – o’zini yaxshi ko’rmagan
odamni hech kimni yaxshi ko’rmaydi. Odam qalbidagi mehrning bir bo’lagini o’ziga
atashi kerak. Chunki har birimiz mukammal shaxsmiz – ichimizdagi qalb ana
shunday mehribonchilikka munosib. Hech e’tibor berganmisiz – chaqaloq bor
xonadon boshqacha fayzli bo’ladi. Chunki bu uyda barcha yangi mehmonga shartsiz
mehr ko’rsatayotgan bo’ladi – ularning bu mehridan uy muhiti to’yingan va
tashqaridan kelgan odamni sarhush qiladigan bo’ladi. Ammo keyinchalik bola katta
bo’ladi, uning yoqimli qiliqlari qatori xarxashasi ham chiqadi. Tarbiya va’ji bilan
asta- sekin atrofdagilarning bolaga bo’lgan shartsiz mehri tobelik munosabatiga
aylanadi va oiladagi avvalgi fayz biroz yo’qoladi. Katta odamlar esa bir-birlariga
mudom tobelik orqali munosabatda bo’ladilar. Ular
bolalikda olgan shartsiz
mehrlarini birovga berishni unutib qo’yadilar. Bunda mehr qancha tobelikka
alishtirilsa, fayz ham shuncha kam bo’ladi.
Ho'sh bugungi kunda biz
