81
1.“Davriy” deganda nimani tushunasiz?
2. Kunlarning davriyligini qanday tasvirlaysiz?
3. Yana qanday davriyliklarni bilasiz?
Elementlarni tasnifl ash bo‘yicha eng muvaff aqiyatli
urinish 1869-yilda rus kimyogari
Dimitriy Mendeleyev to-
monidan ilgari surilgan. U ma’lum bo‘lgan 63 ta element-
ni atom massalari ortib borishi bo‘yicha joylashtirganda,
o‘xshash xususiyatlarga ega elementlar ma’lum
oraliqlarda
paydo bo‘lishini kuzatgan. Bu davriylik deb nomlanadi.
Davriy jadvalni tuzishda D. I. Mendeleyev atomning asosiy xarakteristikasi sifatida uning
massasini qabul qilib oldi. “Oddiy
jismlarning xossalari, shuningdek, elementlar birikmalar-
ining shakl va xossalari elementlar atom og‘irliklarining qiymatiga davriy ravishda bog‘liq-
dir”, –
deb izohlangan
davriy qonunga asoslanib, elementlarning davriy jadvali tuzilgan.
Elementlarning
davriy jadvali davriy qonunning grafi k (jadval tarzidagi) tasviridir.
Qonunning kashf etilishi va davriy jadval birinchi variantining yaratilish vaqti
1869-yil 1-
mart hisoblanadi.
Hozirgi vaqtda Mendeleyev davriy tizimi 118 ta kimyoviy elementni o‘z ichiga oladi.
Davriy sistemadagi barcha elementlar bir-biridan keyin ketma-ket
kelishi tartibida raqam-
langan. Elementlarning raqamlari tartib yoki atom raqamlari deyiladi.
Atom raqami
Kimyoviy belgisi
Nomi
Atom
massasi
Davriy jadval gorizontal qatorlarida
7 ta davr bor (rim raqamlari bilan belgilangan), ul-
ardan I, II va III davrlar kichik davrlar IV, V, VI va VII davrlar katta davrlar deyiladi.
Birinchi davrdan boshqa barcha davrlar ishqoriy metall
bilan boshlanib, inert gaz bilan
tugaydi.
Davriy jadvaldagi vertikal qatorlarda
8 ta guruh joylashgan (rim raqamlari
bilan belgilan-
gan), guruhning raqami elementlarning birikmalarda namoyon qiladigan valentliklari bilan
bog‘liq. Odatda, elementlarning yuqori valentliklari guruh raqamiga tengdir. F va
O bundan
mustasno – ularning valentliklari tegishlicha F–I, O–II ga teng.
Har qaysi gruppa ikkita — bosh va yonaki gruppachaga bo‘lingan, bu davriy sistemada
birinchini o‘ngga, boshqasini esa chapga siljitib yozish bilan ko‘rsatilgan
