1.2. "Metrologiya to’g’risida"gi qonunning asosiy tamoyillari
O’zbekiston Respublikasining "Metrologiya to’g’risida"gi qonuni 1993 yil
28 dekabrda kuchga kirgan.
Bu yaqindagina siyosiy, iqtisodiy va ijtimoiy mustaqillikka erishgan
respublikamiz uchun muhim va o’ta ahamiyatli voqealardan biri edi. Huquqiy
me’yorlar Hukumat qarorlari va ko’rsatmalari bilan belgilanardi. Ushbu Qonun
atamashunoslikdan tortib, litsenziyali metrologik faoliyat kabi birmuncha yangi
holatlarni ochib berdi. Bundan tashqari, unda Davlat metrologik nazorati bo’yicha
faoliyat doiralari va tegishli amallar aniq, hamda ravshan belgilab berilgan.
12
Qonun respublikamiz mustaqillikni qo’lga kiritgandan keyingi o’zgarishlar,
strategik va ustivor yo’nalishlar, jumladan bozor munosabatlarining shakllanishi
nuqtai nazaridan ishlab chiqilgan.
Hujjatda asli, iste’molchilarning huquqlarini himoya etish asosiy maqsad
etib qo’yilgan bo’lib, bu huquqiy davlatlarda turgun qonunlar vositasida
boshqarilib turadi.
“Metrologiya to’g’risida”gi qonun 5 bo’limdan iborat bo’lib, bu bo’limlar 21
moddani o’z ichiga oladi. Unda Respublikamizda metrologiya xizmatini yo’lga
qo’yish, bunda jismoniy va yuridik shaxslarning ishtiroki va vazifalari, bu boradagi
javobgarliklar bo’yicha keng ma’lumotlar berilgan.
Qonunda o’lchash vositalarini davlat sinovlaridan o’tkazish, ularning
turlarini tasdiqlash va davlat ro’yxatiga kiritish Uzstandart tomonidan amalga
oshirilishi ko’rsatilgan.
“Metrologiya to’g’risida”gi qonunning bo’limlari quyidagicha nomlangan:
1-bo’lim. Umumiy qoidalar.
2-bo’lim. Fizik o’lcham birliklari, ularni qayta hosil qilish va qo’llash.
3-bo’lim. O’zbekiston Respublikasining metrologiya xizmatlari.
4-bo’lim. Davlat metrologiya tekshiruvi va nazorati.
5-bo’lim. Metrologiya ishlarini moliyaviy ta’minlash.
Qonunning I – bo’limi 1 – 4 modda va 4 moddaga qo’shimcha moddadan
tashkil topgan bo’lib, u asosiy tushunchalar; metrologiya to’g’risidagi qonun
hujjatlari; xalqaro shartnomalar va bitimlar; metrologiyaga oid faoliyatni davlat
tomonidan boshqarish; o’lchovlarning yagona birlikda bo’lishini ta’minlashga oid
normativ hujjatlarga bag’ish-langan.
Qonunning II – bo’limi 5 – 8 moddalardan tashkil topgan bo’lib, bu
moddalar fizik o’lcham birliklari; fizik o’lchamlar birliklarining etalonlari; o’lchov
vositalari, o’lchovlarni bajarish uslubiyotlariga bag’ishlangan.
Qonunning III – bo’limi 9 – 11 moddalardan tashkil topgan va O’zbekiston
Respublikasi metrologiya xizmatining tuzilishi; davlat metrologiya xizmati;
yuridik shaxslarning metrologiya xizmatlariga tegishli ma’lumotlar keltirilgan,
13
Qonunning IV – bo’limi 12 – 19 modda va 18 moddaga qo’shimcha
moddadan tashkil topgan bo’lib, unda davlat metrologiya tekshiruvi va nazo-ratini
o’tkazish tartibi; davlat metrologiya tekshiruvi va nazorati ob’yektlari; davlat
metrologiya tekshiruvi va nazorati tatbiq etiladigan doiralar; davlat metrologiya
tekshiruvi va nazorati turlari; o’lchov vositalarining turlarini tasdiqlash; o’lchov
vositalarini tekshiruvdan o’tkazish, o’lchov vositalarini kalibrlash; o’lchov
vositalarini tayyorlash, realizatsiya qilish va ularning ijarasi bilan shug’ullanish
uchun yuridik va jismoniy shaxslarning faoliyatiga litsenziya berish; metrologiya
ishlari va xizmatlarini amalga oshirish huquqi bilan ta’minlash uchun yuridik va
jismoniy shaxslarni akkreditatsiya qilish; metrologiya normalari va qoidalarini
buzganlik uchun javobgarliklar keltirilgan
Qonunning V - bo’limi 20 – 21 moddalardan iborat va unda davlat
tomonidan albatta moliyaviy ta’minlash; metrologiya ishlari va xizmatlari uchun
haq to’lash tartiblari keltirilgan.
Qonunda metrologiya sohasidagi atamalar va ta’riflar, davlat boshqaruv
vakolatli idorasining faoliyat sohasi, fizik kattaliklarning birliklari, ularni qayta
tiklash va qo’llanish, O’zbekiston Respublikasining metrologik xizmatlari, davlat
metrologik tekshiruv va nazorati, metrologiya bo’yicha ishlarni moliyalashtirish
belgilangan.
Metrologiyada quyidagi asosiy tushunchalar qo’llanilgan:
metrologiya – o’lchovlar, ularning yagona birlikda bo’lishini
ta’minlash usullari va vositalari, hamda talab qilinadigan aniqlikka erishish yo’llari
haqidagi fan;
yagona o’lchov birligi – o’lchovlarning natijalari qonunlashtirilgan
birlikda aks ettirilgan va xatoliklari berilgan ehtimollikda ma’lum bo’lgan o’lchov
holati;
o’lchov vositasi – o’lchovlar uchun foydalaniladigan normalangan
metrologik xususiyatga ega bo’lgan texnika vositasi;
14
birlik etaloni – fizik o’lcham birligini boshqa o’lchov vositalariga
o’tkazish maqsadida uni qayta hosil qilish va saqlash uchun mo’ljallangan o’lchov
vositasi;
davlat etaloni – vakolat berilgan milliy organning qarori bilan
O’zbekiston Respublikasi hududida o’lchov birligining o’lchami sifatida e’tirof
etilgan etalon;
metrologiya xizmati – davlat organlari va yuridik shaxslarning
metrologiya xizmatlari tarmog’i hamda ularning o’lchovlari yagona birlikda
bo’lishini ta’minlashga qaratilgan faoliyati;
o’lchov vositalarini tekshiruvdan o’tkazish – o’lchov vositalarining
belgilab qo’yilgan texnik talablarga muvofiqligini aniqlash va tasdiqlash
maqsadida davlat metrologiya xizmati organlari tomonidan bajariladigan
operatsiyalar majmui;
o’lchov vositalarini kalibrlash – metrologik jihatlarning haqiqiy
qiymatlarini va o’lchov birliklarining qo’llashga yaroqliligini aniqlash hamda
tasdiqlash maqsadida kalibrlash laboratoriyasi bajaradigan operatsiyalar majmui.
“Metrologiya to’grisida”gi Respublika qonunining eng ahamiyatli
tomonlaridan biri - quyida keltirilayotgan holatlarning oldini olishdir:
ishonchsiz o’lchash asboblarining yoki uslublarining qo’llanilishi
texnologik jarayonlarning izdan chiqishiga sababchi bo’lib, bundan tashqari,
energetik resurslar asossiz sarflanib, avariya holatlari va brak mahsulot kelib
chiqishi mumkin;
o’lchashlarning ishonchli natijalarini olishga katta sarf-harajatlar
ketishi (rivojlangan davlatlarda o’lchashlarga yalpi daromadning 6 %i sarflanadi);
iqtisodiy boshqaruvdagi o’zgarishlar metrologiyadagi tashkiliy
o’zgarishlarga olib keladi.
Va nihoyat, mazkur qonun metrologiya sohasida xalqaro hamkorlikning
qonuniy asoslarini mustahkamlab, quyidagi amallarga munosib zamin yaratadi:
15
alohida yondoshuvdagi xalqaro shartnomalar bo’yicha majburiyatlarni
qo’llab-quvvatlash;
O’zbekiston Milliy metrologiya markazining xalqaro tashkilotlardagi
obro’sini yanada oshirish;
ikkiyoqlama va ko’pyoqlama tashqi iqtisodiy munosabatlardagi turli
texnikaviy to’siklarni bartaraf etish maqsadida o’tkaziladigan sinovlar, qiyoslash
va kalibrlash uchun sharoitlar yaratish.
O‘lchashlar birliligi o‘lchash holati sifatida belgilangan. Bunda o‘lchash
natijalari qonunlashtirilgan birliklarda ifodalanadi va o‘lchashlarning xatoliklari
belgilangan ehtimollik bilan berilgan.
Metrologiyaga oid faoliyatni davlat tomonidan boshqarishni metrologiya
bo’yicha milliy organ – O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi
O’zbekiston Davlat standartlash, metrologiya va sertifikatsiya agentligi
"O’zstandart" amalga oshiradi.
O’zbekiston Respublikasi metrologiya xizmati, davlat metrologiya
xizmatidan va yuridik shaxslarning metrologiya xizmatlaridan tarkib topadi.
Davlat metrologiya xizmati organlari, davlat metrologiya tekshiruvi va
nazoratini, shuningdek faoliyatning boshqa turlarini amaldagi qonun hujjatlariga
muvofiq amalga oshiradi.
Yuridik shaxslarning metrologiya xizmatlari zarurat bo’lgan hollarda
o’lchovlarning yagona birligini ta’minlash bo’yicha ishlarni bajarish va
metrologiya nazoratini amalga oshirish uchun tuziladi.
Davlat metrologiya tekshiruvi va nazorati davlat metrologiya xizmati
organlari tomonidan metrologiya normalari va qoidalariga rioya etilishini
tekshirish maqsadida amalga oshiriladi. Quyidagilar davlat metrologiya tekshiruvi
va nazoratining ob’yektlari hisoblanadi:
etalonlar;
o’lchov vositalari;
16
moddalar va materiallar tarkibi hamda xossalarining standart
namunalari;
axborot-o’lchov tizimlari;
o’lchovlarni bajarish uslubiyatlari;
Davlat tomonidan quyidagilar:
metrologiyani rivojlantirish istiqbollarini ishlab chiqish;
metrologiya sohasida rasmiy axborotlar bilan ta’minlash;
metrologiya bo’yicha xalqaro, mintaqaviy tashkilotlarning ishida
qatnashish va metrologiya bo’yicha chet el milliy xizmatlari bilan ishlar bajarish;
metrologiya sohasidagi normativ hujjatlarni ishlab chiqish;
metrologiya bo’yicha umumdavlat ahamiyatiga molik ilmiy-tadqiqot
va o’zga ishlarni o’tkazish;
o’lchovlarning yagona birligini ta’minlashga doir "O’zstandart"
agentligi tomonidan tasdiqlanadigan normativ hujjatlarni ishlab chiqish;
fizik o’lcham birliklarining etalonlarini va o’ta aniq namunaviy
o’lchov vositalarini ishlab chiqish, takomillashtirish, yasash, saqlash, qo’llash,
sotib olish va asrash, shuningdek ularning xalqaro darajada solishtirilishini
ta’minlash;
davlat metrologiya tekshiruvi va nazoratiga doir ishlar albatta
byudjetdan moliyaviy ta’minlanishi shart.
|