26
Lekin raqamli o‘lchash asboblarining ham muayyan kamchiliklari mavjud:
murakkabligi, tannarxining balandligi, nisbatan ishonchliligi pastroq.
Suyuq kristalli indiqatorlarning tezkor rivoji raqamli o‘lchash asboblarining
ixchamlashuviga, energiya sarfining kamayishiga zamin yaratmoqda (10-rasm).
a) b) c)
10–rasm. Raqamli o‘lchash asboblari: a) Infraqizil nurli
termometr; b) Quvvat o'lchagichi OLP-
15A; c) Raqamli multimetr 971 А.
O’ziyozar asboblar. O’lchanayotgan kattaliklar (tok, kuchlanish,
quvvat va
boshqalar)ni uzoq vaqt davomida yozish uchun qayd qiluvchi (o’ziyozar)
asboblardan foydalaniladi.
O’ziyozar asboblar ko’rsatkichlarni yozish uchun maxsus qurilma va
(ko’pchilik holatlarda ferrodinamik) tizimlardan iborat o’lchash
mexanizmi
mavjud.
1.4. O’lchash xatoliklari va ularning sinflanishi
O‘lchash xatoligi – o‘lchash natijasini chinakam (haqiqiy)
qiymatdan
chetlashuvini (og‘ishuvini) ifodalovchi o‘lchashning sifat mezoni.
O’lchash xatoliklari turli sabablarga ko’ra turlicha ko’rinishda namoyon
bo’lishi mumkin. Bu sabablar qatoriga quyidagilarni kiritishimiz mumkin:
–
o’lchash vositasidan foydalanishda
uni sozlashdan yoki sozlash
darajasini siljishidan kelib chiquvchi sabablar;
27
–
o’lchash ob’yektini o’lchash joyiga o’rnatishdan kelib chiquvchi
sabablar;
–
o’lchash vositalarining zanjirida o’lchash ma’lumotini olish, saqlash,
o’zgartirish va tavsiya etish bilan bog’liq sabablar;
–
o’lchash vositasi va ob’yektiga nisbatan tashqi ta’sirlar (harorat yoki
bosimning o’zgarishi, elektr va magnit maydonlarining ta’siri, turli tebranishlar va
hokazolar) dan kelib chiquvchi sabablar;
–
o’lchash ob’yektining xususiyatlaridan kelib chiquvchi sabablar;
–
operatorning malakasi va holatiga bog’liq sabablar va shu kabilar.
O‘lchash xatoliklarini kelib chiqish sabablarini
tahlil qilishda eng avvalo
o‘lchash natijasiga salmoqli ta’sir etuvchilarini aniqlash lozim bo‘ladi.
O‘lchash xatoliklari u yoki bu xususiyatiga ko‘ra quyida keltirilgan turlarga
bo‘linadi (11–rasm):
11-rasm. O‘lchash xatoliklarining turlarga bo‘linishi.
I. O’lchash xatoliklari ifodalanishiga qarab quyidagi turlarga bo’linadi:
28
1. Absolyut (mutlaq) xatolik. Bu xatolik kattalik qanday birliklarda
ifodalanayotgan bo’lsa, shu birlikda tavsiflanadi. Masalan,
0,2 V; 1,5
m va h.k.
Mutlaq xatolik quyidagicha aniqlanadi:
= A
x
-–A
ch
A
x
-–A
o
;
bunda, A
x
- o’lchash natijasi;
A
ch
- kattalikning chinakam qiymati;
A
o
- kattalikning haqiqiy qiymati.
Absolyut xatolikni teskari ishora bilan olingani tuzatma (popravka) deb
ataladi.
-
