42
muxitning yoki u bilan issiqlik kontaktida bo’lgan mahsus
elementning xaroratini
o’lchab aniqlanadi.
Amalda xarorat datchiklarining sezgir elementlari sifatida issiqlik tasirida
o’zining fiziko-mexanikaviy xususiyatlarini keng diapazonda o’zgartirib, boshqa
kattaliklar (namlik,
muxitning tarkibi
,
xavo
bosimi ta’sirida
xususiyatlarini
o’zgartirmaydigan materiallardan foydalaniladi.
Хarorat datchiklarining sezgir
elementlari issiqliqga kengayish koeffensenti maksimal ko’rsatkichiga ega bo’lishi
kerak.
Ishlash prinsipi jihatdan xarorat datchiklari suyuqlik, bimetallik va
dilatometrik datchiklariga hamda termoparalar va termorezistorlarga bo’linadi.
2.5.1. Suyuqlik datchiklari
Suyuqlik datchiklari -200
0
S dan +750
0
C gacha oralig’idagi xaroratni
o’lchashda ishlatiladi. Shisha termometrlarning ishlatish usuli sodda,
aniqligi
yetarli darajada yuqori va arzon bo’lganligi sababli sanoatda keng tarqalgan.
Suyuqlikli termometrlarning ishlash prinsipi termometr suyuqligining xajmi
xarorat ko’tarilishi yoki pasayishi tufayli o’zgarilishiga asoslangan. Shishali
termometrning
suyuqligi sifatida simob, toluol, etil spirti, efir va boshqalar
ishlatiladi. Suyuqlikli datchiklarning kirish signali xarorat o’zgarilishi t bo’lib,
chiqish signali kapilyardagi ustunning balandligi bo’ladi:
ΔH=ΔV/S, (2.14)
bu
yerda:
ΔV=V(B-3*ΔQ) - suyuqlik xajmining o’zgarilishi;
S-
kapilyarning kesim yuzasi;
B- suyuqlikning issiqlikka kengayish koeffitsiyenti;
V-
suyuqlikning
boshlang’ich
hajmi;
I- kapilyar materialining issiqlikga kengayish koeffitsiyenti.
Suyuqlik termometrlariga qo’shimcha elementlar kiritish natijasida ular
avtomatika tizimlarida qo’llanish imkoniyatiga ega bo’ladilar (2.12-rasm)
43
Тakomillashtirish natijasida suyuqlikli datchiklarning
chiqishida xarorat
o’zgarilishi bilan aktiv, induktiv, sig’im qarshiliklari
yoki nurlar intensivligi
o’zgartiriladi.
2.12.-rasm. Suyuqlik datchiklarining turlari:
a – kontaktli; b – aktiv qarshilikli; v –
induktiv qarshilikli; g – sigim
qashilikli; d – nurlar intensivligi.
