44
o’zak joylashgan. O’zak chiziqli kengayish koeffitsiyenti kichik bo’lgan
materialdan (masalan, invar) ishlangan. O’lchanayotgan muxitning xarorati
ko’tarilishi bilan birga quvurcha uzayadi. Bu hol o’zakning uzayishiga olib keladi.
Shunda prujina shaynning bo’sh
tomonini pastga tushiradi, o’z navbatida u tortqi
va tishli sektor orqali strelkani uning o’qi atrofida aylantiradi. Strelka esa shkalada
o’lchanayotgan xarorat qiymatini ko’rsatadi va belgilangan xolatda kontaktlarni
ulaydi.
Dilatometrik termometrlar suyuliqlar xaroratini o’lchashda
ham xaroratni
ma’lum darajada avtomatik ravishda saqlash uchun va signalizatsiyada
qo’llaniladi. Dilatometrik termometrlar 1.5 va 2.5 aniqlik klassida chiqariladi,
ularning yuqori o’lchash chegarasi 500
0
S gacha bo’ladi. 150
0
S dan oshmagan
xaroratlar
uchun quvurchalar jezdan, o’zaklar esa invardan ishlanadi, undan
yuqori xaroratlar uchun quvurchalar zanglamas po’latdan, o’zaklar esa kvarsdan
ishlanadi.
2.13-rasm. Dilatometrik va bimetallik datchiklarning sxemalari.
Afzalliklari: ishonchlilik va sezgirlik ko’rsatkichlari yuqori.
Kamchiliklari: asbob o’lchamlarining
katta xajmligi, xaroratning bir
nuqtada emas, xajmda o’lchanishi, issiqlik inersiyasining kattaligi, ko’rsatkichlarni
masofaga uzatish imkoniyati yo’qligi kabilar.
Bimetalli termometrlarning sezgir elementi ikki kavsharlangan plastinkadan
tayyorlangan prujinadan iborat. Bu plastinkalarning issiqlikdan
kengayish xarorat
koeffitsiyenti turlicha bo’lgan metallardan tayyorlanadi. Хaroratning o’zgarishi
45
plastinkalarning uzayishiga olib keladi. Plastinkalar bir-biriga nisbatan siljiy
olmaganligi sababli prujina issiqlikdan kengayish xarorat koeffitsiyenti kam
bo’lgan plastinka tomon og’adi. Plastinkalar uzayishining xarorat koeffitsiyenti
farqi qancha katta bo’lsa, prujinaning xarorat o’zgarishidagi og’ishi shuncha ko’p
bo’ladi.
2.13-rasmda yassi plastinkali bimetalli termometrning
tuzilish sxemasi
ko’rsatilgan. Хarorat o’zgarishi bilan bimetall prujina pastga egiladi. Тortqi
strelkani o’q atrofida aylantiradi. Strelka shkalada o’lchanayetgan xarorat
qiymatini ko’rsatadi va belgilangan ko’rsatkichda kontaktlarning holatini
o’zgartiradi. Sezgir elementlar sifatida yoysimon yoki vintsimon spirallar
qo’llaniladi. Bimetalli termometrlar bilan xaroratni o’lchash chegarasi -150
0
S
dan 700
0
S gacha, xatosi - 1...1.5%.
Bu turdagi termometrlar xaroratni ma’lum darajada
avtomatik saqlash va
signalizatsiya uchun qo’llaniladi.
Bimetalli termometrlarning kamchiliklari: “charchash” hollari
(daradalanishining o’zgarishi, hatto metallarning ajralishi), issiqlik inersiyasining
kattaligi, maxalliy sanoq.
