Abu rayhon beruniy nomidagi toshkent davlat texnika universiteti sanoat mikrobiologiyasi

9 
Cu, Na, Cl, Zn, Mo va boshqalar) kiradi. Ular mikroorganizmlar oson 
oʻzlashtiradigan shaklda boʻlishi kerak. Uglerodni koʻpincha glyukoza, 
saxaroza, spirtlar, organik kislotalar va boshqa birikmalar shaklida 
mikroorganizmlar yaxshi oʻzlashtiradilar. Azot manbai sifatida oksil 
moddalar, peptonlar, aminokislotalar, ammoniy tuzlari, nitratlar boʻlishi 
mumkin. Oʻstiruvchi moddalar sifatida achitqi ekstraktlari yoki achitqi 
avtolizatlari, ba’zan vitaminlar, aminokislotalar, purin va pirimidin 
asoslarining eritmalari qoʻshiladi.
Tarkibi boʻyicha oziq muhitlari 2 turga: tabiiy (natural) va sun’iy 
(sintetik)ga boʻlinadi. 
Tarbiiy muhitlar oʻsimlik va hayvon mahsulotlaridan tashkil topib, 
murakkab va oʻzgaruvchan tarkibli boʻladi. Ularni mikroorganizmlarni 
oʻstirish, biomassasini oshirish, toza kulturalarni saqlash va 
mikroorganizmlarni aniqlash maqsadida qoʻllanadi. Tabiiy oziq 
muhitlaridan koʻpincha goʻsht-peptonli bulyon (GPB), xmel (qulmoq) 
qoʻshilmagan pivo shirasi (suslo), achitqili suv, karamli muhit va 
boshqalar qoʻllanadi.
Sintetik oziq muhitlar tarkibida ma’lum organik va anorganik 
birikmalar aniq konsentratsiyalarda boʻladi. Sintetik oziq muhitlarni 
mikroorganizmlarning modda almashinuvini, oʻsish qonuniyatini 
aniqlash uchun yoki biror metabolitning sintezini oʻrganish h.k. uchun 
tayyorlanadi. Amaliy ishlarda koʻpincha Chapek sintetik muhiti – 
mogʻor zamburugʻini oʻstirish uchun, Ridder muhiti – achitqilar uchun 
va boshqa muhitlar ishlatiladi.
Belgilangan maqsadga koʻra oziq muhitlari universal, elektiv va 
differensial aniqlovchilarga boʻlinadi. Universal (yoki asosiy, standart) 
oziqlarga koʻp turdagi mikroorganizmlar oʻsishi uchun qulay oziq 
muhitlari kiradi: goʻsht-pepionli bulyon, xmel qoʻshilmagan pivo shirasi 
va boshqalar. Elektiv yoki tanlab oluvchi muhitlar faqatgina ma’lum 
mikroorganizmlarni yoki bir biriga yaqin turlar guruhlarining oʻsishini 
ta’minlaydi, boshqalari esa bu muhitda oʻsmaydi. Differensial – 
aniqlovchi yoki indikator muhitlar mikroorganizmlarning biokimyoviy 
xususiyatlarini oʻrganib, ularning toza kulturasini indentifikatsiyalash 
(aniqlash) uchun qoʻllanadi.

10 
Konsistensiyasi boʻyicha muhitlar suyuq, qattiq va sochiluvchan 
boʻladi. Suyuq oziq muhitini mikroorganizmlarning biomassasini va 
modda almashinuv mahsulotlarini toʻplash uchun, hujayralarni faol 
holda saqlab turish va ularning fiziologik-biokimyo xususiyatlarini 
oʻrganish uchun qoʻllaniladi. Qattiq oziq muhiti mikroorganizmlarning 
toza kulturasini ajratib olish, alohida joylashgan koloniyalarni olib 
ularning oʻrganish, turli substratlarning mikroflorasini aniqlash, 
hujayralar sonini hisoblash, muzeylarda toza kulturalarni saqlash va 
ularni zavodlarga yuborish va hokazo uchun ishlatiladi.
Sochiluvchan muhitlar (kepak, eziltirib pishirilgan donlar, lavlagi 
turpi, kunjara, tuproq) turli mikroorganizmlarni va ularni sporalarini 
saqlash va ekiladigan materiallarni tayyorlash uchun qoʻllaniladi. Qattiq 
oziq muhitlarni olish uchun agar va jelatin qoʻllanadi. Agar – murakkab 
polisaxarid. Uni dengiz suvi oʻtlaridan ajratib olinadi. Tayyor agar och 
sariq rangli kukun, plastinka yoki poyastmon shakldadir. Suvda shishib, 
yumshab 100
o
C eriydigan gel hosil qiladi va 40
o
C da qotadi. Muhitni 
qotirish uchun 1,5-3% gacha agar qoʻshilladi, yarimsuyuq muhit 
tayyorlashda 0,15-0,7%. Jelatin hayvon suyaklari, emirchaklari va 
paylarini qaynatib olinadigan oqsildir. Jelatin konsentratsiyasiga qarab 
(5-15%) 22-26,5
o
C da eriydi. Jelatinli muhitlarni, achitqilarni 
indentifikatsiyalashda yirik koloniyalarni olish uchun qoʻllanadi.

Download 1,19 Mb.