1
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA MAXSUS
TA’LIM VAZIRLIGI
ABU RAYHON BERUNIY NOMIDAGI
TOSHKENT DAVLAT TEXNIKA UNIVERSITETI
SANOAT MIKROBIOLOGIYASI
fanidan amaliy mashg‘ulotlarni bajarish uchun
USLUBIY KO‘RSATMA
Toshkent 2016
2
“Sanoat mikrobiologiyasi” fanidan amaliy mashg‘ulotlarni bajarish
uchun uslubiy ko‘rsatma / M.E. Sattarov – Toshkent.: ToshDTU, 2016.
– 76 b.
“Sanoat mikrobiologiyasi” fanidan amaliy mashg‘ulotlarni bajarish
uchun tayyorlangan ushbu uslubiy ko‘rsatma 5320500 –biotexnologiya
(biofaol moddalar biotexnologiyasi) yo‘nalishi bo‘yicha tahsil olayotgan
talabalar uchun mo‘ljallangan.
Abu Rayhon Beruniy nomidagi Toshkent davlat texnika
universiteti ilmiy-uslubiy kengashining qaroriga muvofiq chop etildi.
Taqrizchilar:
Bekmuxamedova
N.K.
– O‘zR FA Mikrobiologiya instituti ilmiy kotibi,
biologiya
fanlari nomzodi, katta ilmiy xodim.
Nazarov K.K. – Toshkent Davlat texnika universiteti “Qishloq xo‘jaligi
texnikasi va servisi” kafedrasi katta o‘qituvchisi, biologiya fаnlаri
nomzodi.
© Toshkent davlat texnika universiteti – 2016
3
1 – amaliy mashgʻulot
Texnik mikrobiologiya laboratoriyasida ishlash qoidalari
Texnik mikrobiologiya laboratoriyasida ishlayotganda xavfsizlik
texnikasi va qoidalariga rioya qilinishi lozim.
Texnik mikrobiologiya
laboratoriyasida faqat oq xalat, shapkacha yoki durrachada ishlash talab
etiladi. Laboratoriyaga begona buyumlarni olib kelishga ruxsat
etilmaydi. Ish joyida ortiqcha narsa boʻlmasligi kerak. Faqat bitta joyda
ishlash, oʻziga birkitilgan asbob-uskunalardan foydalanish va barcha
narsalarni belgilangan joylarga qoʻyish lozim. Ichida mikroorganizmlar
kulturasi boʻlgan kolba va probirkaga siyoh
bilan aniq qilib yozilishi,
reaktivlar
va
aralashmalar
solingan
idishlarga
esa
yorliqlar
yopishtirilishi kerak. Spirtovkalar bilan ishlayotganda spirt bugʻlarining
alangalanib ketishidan ehtiyot boʻlish lozim. Spirtovkani yonib turgan
boshqa spirtovkada yondirish mumkin emas. Spirtovkani faqat maxsus
qalpoqchalar bilangina oʻchirish kerak. Paxtali tiqinlar yona
boshlaganda ularni puflab oʻchirishga harakat qilmaslik kerak. Bu
yonishni
kuchaytiradi, xolos. Yonayotgan tiqinni probirkaga, kolbaga
tiqish yoki ustiga mato yopish kerak. Ishni boshlashdan oldin va ish
tugagach, tadqiqot oʻtkazilayotgan stol usti yuviladi hamda dezinfeksiya
qilinadi. Mikrob biomassasi qoʻl, stol
va atrofdagi narsalarni
ifloslantirmasligi
zarur.
Ilmoqlar,
ninalar
va
pinsetlarni
mikroorganizmlarga tekkandan soʻng spirtovka yoki gaz gorelkasida
kuydirish va maxsus shtativga qoʻyish kerak. Toʻkilib ketgan mikrob
suspenziyasi dezinfeksiya vositalari yordamida zararsizlantiriladi. Ish
tugagandan keyin mikroblar bilan ifloslangan idishlarni qaynatish yoki
avtoklav yoʻli bilan sterillab, tirik hujayralarni oʻldirish kerak. Shundan
keyingina idishlarni yuvish mumkin. Mikrobli qattiq muhitning yuzasiga
dezinfeksiya eritmasi quyiladi. Bir sutka oʻtgandan soʻng
muhitni
tashlab yuborish, idishni yuvish mumkin. Ishlatilgan pipetkalar 3% li
xloramin eritmasiga solib qoʻyiladi va shundan keyingina ular yuviladi
va sterillanadi. Buyum va qoplama shishalar ham ish tugagandan soʻng
dezinfeksiya aralashmasiga solib qoʻyiladi va keyin oqar suvda
yaxshilab yuviladi. Idishlarni faqat rezina qoʻlqoplar yordamida yuvish
4
lozim. Mikroorganizmlar bilan pala-partish ishlash natijasida havoda
mikrob aerozoli hosil boʻlishi mumkin.
Bakteriotsid chiroqlar bilan
ishlayotganda oddiy himoya
koʻzoynaklari taqib olish kerak. Chiroq nuriga himoyasiz koʻz bilan
qarash mumkin emas. Bu koʻrish qobiliyatining yoʻqolishiga olib kelishi
mumkin. Yuqori bosim kuchlanish ostida yoki yuqori haroratda
ishlaydigan apparatlar bilan ishlayotganda xavfsizlik qoidalariga qat’iy
rioya qilinishi talab etiladi. Laboratoriyada chekish,
ovqatlanish, suv
ichish, koʻp yurish ruxsat etilmaydi. Mikrob kulturalarini laboratoriya
xonasidan chetga olib chiqish qat’iy man etiladi. Mashgʻulot tugagandan
soʻng ish joyi va uskunalarni tartibga keltirish lozim. Kimyoviy
reaktivlar bilan ishlash qoidalariga rioya qilish kerak. Shaxsiy gigiena
qoidalariga ham qat’iy rioya qilish lozim. Ish tugagandan soʻng va
ovqatlanishdan oldin qoʻllarni dezinfeksiya
qilish va sovun bilan
yaxshilab yuvish kerak. Talabalar va laboratoriya xodimlari instruktaj
oʻtkazilganligi va laboratoriyada ishlash tartibi bilan tanishtirilganligi
toʻgʻrisida maxsus jurnalda qayd qilinadi.
