|
II bob. Asosiy qism 2.1. Kimyoviy muvozanat. Kimyoviy muvozanat va unga ta'sir etuvchi omillar
|
| bet | 7/12 | | Sana | 26.12.2023 | | Hajmi | 0,97 Mb. | | #128458 |
Bog'liq Saodat 2.1. Kimyoviy muvozanat. Kimyoviy muvozanat va unga ta'sir etuvchi omillar
Kimyoviy muvozanat, kimyoviy elementlar va ularning moliyaviy tarqalishi orqali beriladigan kimyoviy reaksiyalar jumlasini anglatadi. Kimyoviy muvozanat bosqichlarda, reaksiya qiluvchilar (kimyoviy elementlar yoki ularning birikmalar) guruhlar orasidagi almashtiruv va yutuqlar paydo bo'ladi. Kimyoviy muvozanat belgilar, quvvatlar, energiya emas, balki elementlarining raqamli nisbati, ga 'yetarli' narxlarni ko'rsatadi.
Kimyoviy muvozanatga kuch-quvvatlar va energiya ta'sir qiladi. Kimyoviy reaksiyalar fiziologik, yaki moliyaviy omillar bilan, shuningdek, harorat, bosqich va birikmalar miqdori bilan ta'sir etadi. Yangilik, g'oyaviy, tuziqlik va boshqa yutuqlar bularning bir qismini tashkil qiladi. Kimyoviy muvozanatga unga ta'sir qilib turadigan omillar misol bo'lishi mumkin.
Hamma kimyoviy reaktsiyalar toliq borishiga, yani- unumiga qarab ikki sinfga bolinadi.- bir tomonlama va ikkinchi tomonlama boruvchi reaktsiyalar. Bir tomonlama boruvchi reaktsiyalarda jarayon faqat bir tomonga mahsulotning hosil bolish tomonigagina boradi va dastlabki olingan moddalarning hammasi mahsulotga aylanadi, yani reaktsiya mahsuloti 100 % ga teng boladi.
Kimyoviy jarayonlarning kopchiligi ikki qarama qarshi yonalishda boradi, yani reaktsiya boshlangan vaqtda avval mahsulotlar hosil boladi, birmuncha vaqt otgandan keyin bu mahsulotlar bir biriga ozaro tasir etib, qisman, dastlabki moddalarga aylanadi, natijada, reaktsiya olib borilayotgan idishda reaktsiya mahsulotlari bilan birga dastlabki moddalar aralashmasi hosil boladi.
Mahsulotning hosil bolish tomoniga boruvchi reaktsiyalar qaytmas jarayonlar, qarama qarshi yonalishda boruvchilariga esa qaytar jarayonlar deyiladi.
Qaytar jarayon qarama qarshi uchlik (strelka)lar bilan ko‘rsatiladi.
А + В → С + D
Nazariy jihatdan har qanday qaytmas jarayonni ham ma‘lum sharoitda qaytar tarzda boradigan jarayon deb qarash mumkin, lekin amalda esa faqat bir yunalishda boradigan reaktsiya mahsulotlari reaktsion muhit doirasidan chiqib ketadigan xollarda (gaz ajralib chiqqanda, chukma tushganda, amalda dissotsilanmaydigan moddalar hosil bolganda)va dastlabki moddalardan biri nihoyatda mol miqdorda olinib, qarama qarshi jarayonning bir yonalishini tomomila toxtatib quyilgan xollardagina yuz beradi.
Bariy xlorid eritmasiga natriy sulfat eritmasi quyilganda bariy sulfat chokmasining tushishi natriy karbonat eritmasiga xlorid kislota tasir etganda karbonat angidrid gazining ajralib chiqishi va boshqalar kimyoviy qaytmas jarayonlar uchun misol bola oladi. Bariy sulfatning chokishi amalda qaytmas jarayondir, chunki BaSO4 oz bolsada suvda eriydi. Ammo, bertole tuzi KClO3 ning parchalanishi yoki qorgoshin azid Pb3N2 ning parchalanishi odatdagi sharoitda mutlaqo qaytmas jarayonlardir.
Reaktsiya mahsulotlari, odatda, bir-biri bilan tasirlashib, dastlabki moddalarni hosil qilishi mumkin. Masalan, CO2 bilan Н2 qizdirilganda o‘zaro reaktsiyaga kirishadi, natijada uglerod (II) – oksid va suv bug‘i hosil buladi. Shu sharoitning o‘zida СО va suv bug‘i o‘zaro ta‘sirlashib dastlabki moddalar СО2 va Н2 ni hosil qiladi. Ikkala reaktsiyani ham bitta umumiy tenglama bilan ifodalash mumkin:
СО2 + Н2 → СО + Н2О
Kimyoviy muvozanat holatida vaqt birligi ichida qancha mahsulot parchalansa, shuncha miqdor yangisi, hosil bo‘ladi. shuning uchun ham kimyoviy munosabat dinamik (haroratdagi) muvozanat hisoblanadi. U quyidagi uch belgiga ega:
1. Kimyoviy muvozanat holatidagi reaktsion sistema (aralashma) tarkibi vaqt otishi bilan ozgarmaydi.
2. Muvozanatdagi sistema tashqi tasir tufayli muvozanat holatidan chiqarilsa, tashqi tasir yoqolgandan keyin bu yana usha oldingi muvozanat holatiga qaytadi: agar tashqi tasir davom etaversa, shu sharoitga mos bolgan yangi muvozanat holati qaror topadi.
3. Qaytar reaktsiya mahsulotlarini ozida reaktsiyaga kiritish yoki dastlabki moddalarni bir-biriga tasir ettirish yoli bilan (yani qarama-qarshi yollar bilan) muvozanat holatiga erishish mumkin.
|
| |
