hosil qiling:
1) nafas olish soni 16tadan kam bo’lmasligi kerak
2) tizza reflekslari mavjudligi
3) oxirgi 4 soat ichida diurezning 30 ml/soatdan kam bo’lmasligi.
Magniy sulfat kiritishni kechiktiring yoki qilmang, agar:
Nafas olish soni 16dan kam bo’lsa
Tizza reflekslari kuzatilmasa
So’nggi 4 soat ichida diurez 30 ml/soatdan kam bo’lsa, antidot qo’llang –
kalsiy glyukonat vena ichiga 10% sekinlik bilan nafasi tiklanguncha yuboring.
Magniy sulfat bo’lmagan taqdirda diazepam ishlatilishi mumkin, faqat
diazepam plasenta orqali erkin o’tishi mumkin, shuning uchun nafasni neonatal
buzilishi rivojlanishiga katta xavf bor. Diazepamni talvasani to’xtatish uchun bir
marta ishlatilishi chaqaloqda nafas buzilishiga olib kelishi kamdan-kam
kuzatiladi. Diazepamni tomir orqali uzoq muddatli ishlatish bachadon-
plasentar ishemiyasining patologik ta’siriga oldin chalingan chaqaloqlarda
nafas buzilishi xavfini orttiradi. Diazepam qoldiqli asoratlarining ta’siri bir necha
kun saqlanib qolishi mumkin.
Diazepamning og’ir preeklampsiya va eklampsiyada qo’llash sxemasi:
Yuklama doza:
* 10 mg (2ml) diazepam vena ichiga 2 daqiqa ichida
* agar talvasa takrorlansa yuklama dozani takrorlang.
Quvvatlab turuvchi doza:
* sedatatsiya holatini saqlab turish uchun 40 mg diazepamni 500 ml
fiziologik eritmada vena ichiga tomchilatib yuboring, ammo ayol hushida
bo’lishi kerak.
* agar doza 1 soat ichida 30 mg dan oshsa, nafasning sustlashishi
kuzatilishi mumkin, bunday hollarda 24 soat mobaynida 100 mg dan ko’p
diazepam qo’llamaslik lozim:
- to’g’ri ichak orqali yuborish, agar v/ichiga yuborishning iloji bo’lmasa, 20
mg diazepamni 10 ml li shprisda to’g’ri ichak orqali yuboriladi. Agar talvasa
qaytalinsa, yana qo’shimcha soatiga 10 mg dan diazepam yuborish mumkin.
Yuqori bosimni pasaytirish (AD>160/100 mm sim. ust. teng) va diastolik
bosimni 90 va 100 mm sim. ust. teng ushlab turilishi serebrovaskulyar qon
quyilishi xavfini kamaytirish uchun zarur. Davolash keyingi xurujlarning oldini
olishi mumkin.
So’nggi yillarda gipotenziv preparatlarga munosabat ancha ehtiyotkorona
bo’lib qoldi, chunki ularning bir-birini kuchaytiradigan ta’siri kuzatilmoqda.
Hozirgi kunda gipertenziyaga qarshi bitta vositani tavsiya etish uchun
ma’lumotlar kamlik qiladi, shuning uchun tanlash individual va iqtisodiy
sharoitga bog’liqdir. Bundan tashqari, antigipertenziv vositalar gipertenziyani
qay darajada ishlatilishi zarari foydasidan ko’proqligi to’g’risida ma’lumotlar
yetarli darajada emas. Odatda KB 169-170/110 mm sim. ust.teng bo’lsa, uni
tushirishga harakat qilinadi. Lekin KB ning keskin pasayishi bachadon-plasenta
qon aylanishining buzilishidan homila nobud bo’lishi mumkin!
JSST tomonidan homiladorlik davridagi gipertenziv holatlarni davolashga
tavsiya etiladigan gipotenziv vositalardan quyidagilarni ko’rsatish mumkin:
qisqa muddatli preparatlar:
gidralazin –tomir ichiga quyiladigan preparatlardan tanlanadi, arteriyalarni
kengaytirib, qon oqimiga to’sqinlikni kamaytiradi.
In’eksiya tarzida buyuriladi, odatda tuzli infuzion eritma shaklida.
50% hodisalarda nojo’ya ta’sirlari kuzatiladi (kuchli bosh og’rishi,
taxikardiya, bezovtalanish, qo’rquv hissi), yaqinlashayotgan preeklampsiya
simptomlariga o’xshash belgilari paydo bo’lishi mumkin;
gidralazin bo’lmaganda ishlatish mumkin:
nifedipin (kalsiy yo’lakchalarining blokatori), u ham arterial bosimni
pasaytirali va uni peroral ishlatish mumkin.
afsuski, u bosh og’rishlarga gidralazindan ko’ra ko’proq olib keladi;
labetolol tomir ichiga yuboriladi va nifedipinga yaqinroq (nojo’ya ta’sirlari
kamroq);
sekinroq ta’sir qiladigan vositalar:
metildopa simpatik nerv tizimining gipertenziv faoliyatini susaytiradi va 6-
12 soat ichida ko’tarilgan qon bosimini boshqarib turadi.
Dastlabki 48 soat mobaynida haddan tashqari uyqisirashga olib keladi,
metildofa effektiv bo’lib, dastlabki sedativ ta’sirdan so’ng bolaga ta’sir
ko’rsatmaydigan yagona gipotenziv vosita hisoblanadi.
beta-blokatorlar, oksprenoxol, labetalol va atenolol, simpatik nerv
sistemasining faolligini jilovlab turadi va metildofadan ko’ra nojo’ya ta’sirlari
kamroq.
klonidin ta’siri ko’p jihatdan metildopaga o’xshash, birdan-bir farqi -
oldinroq ta’sir qilishni boshlaydi (taxminan 30 daqiqadan so’ng)
Gidrolazin yoki labetalol keng ishlatiladigan dorilar hisoblanadi. Ikkalasi
ham homila distressiga sabab bo’lishi mumkin va shuning uchun doimiy tarzda
yurak ritmini nazorat qilish zarur.
Homiladorliqda ayollar organizmida ro’y beradigan o’zgarishlar.
Urug’langan tuxum bachadonning ko’chib tushuvchi pardasiga joylashgan
paytdan boshlab va ayniksa allantois orqali oziqlanish davrida (embrion
xayotining ikkinchi haftasidan) embrion o’zining rivojlanishi uchun zarur
bo’lgan ham ma moddalarni ona qonidan oladi. So’ngra (homila tug’ilgunga
kadar) ona bilan homila o’rtasida moddalar almashinuvi kon orqali davom
etadi. Homila to’g’ri rivojlanishi uchun zarur bo’lgan vitaminlar homilaga ona
organizmidan o’tadi, homila kislorodni ona konidan oladi. Homilaga kislorod
yetarlicha o’tmasa, unda kislorod tankisligi ro’y beradi va homila nobud bo’lishi
mumkin. Homiladorlikning ikkinchi yarmidan boshlab ona organiemiga
tushgan oqsil asosan homila to’kimalarining tashqil topishiga sarflanadi, ona
to’kimalarida va plasentada yig’ilgan kalsiy tuzlari esa homila skeletining tashqil
topishi uchun sarflanadi. Agar bu tuzlar yetishmasa, homiladorlik vaqtidan ilgari
to’xtashi va homila nobud bo’lishi mumkin. Ona organizmida homilaning
noto’g’ri o’sishi, sog’lom bo’lmagan (yallig’langan) tug’ish yo’lidan o’tishi,
avvalgi tug’ruklarda bo’lgan operatsiyalar va boshkalar homila uchun og’ir
xollarning ro’y berishiga sabab bo’lishi mumkin. Ona sog’lom bo’lsa, tug’ish
yo’llarida nukson bo’lmasa, homila normal rivojlanadi va normal yetilib, o’z
vaqtida tug’iladi. Homilador ayol oilasida ba’zi irsiy kasalliklar, homiladorning
o’zi boshidan kechirgan xastaliklar (raxit, tepki, kizilcha va boshqa yukumli
kasalliklar) homiladorlik va tug’ish jarayonini murakkablashtirishi mumkin. Bu
kasalliklar ta’sirida homilaning ayrim a’zolari o’smay qolnshi va ba’zan u
o’sishdan to’xtab, chala tug’ilishi mumkin. Shunday kilpb, ona organizmi homila
uchun oziklanish manbaidir, u homilaning o’sishi, rivojlanishi uchun barcha
zarur moddalar bilan ta’mpnlaydi. Homiladorlikda ko’krak kafasi (uning pastki
qismi) kengayadi, kovurg’a aylanasi ko’tariladi. Bu xildagi o’zgarish
homiladorlikning erta muddatlaridayok kuzatilishi mumkin. Homiladorlikda
simfizda va kov suyagida, dumg’aza-yonbosh bo’g’imida yangi tog’ay
to’qimasi vujudga keladi va homiladorlikdagi osteofitlar deb atalgan xolat,
peshona va chakka suyagi ichki yuzasida sarg’imtir-kizil qatlam kuzatiladi.
Chanoqdagi bo’g’imlar soxasida seroz suyuqligi ko’payishi natijasida
yumshaydi. Chanoq bo’g’imlarining yumshashi ularniig xarakatlanish
xususiyatini oshiradi. Bu hol tug’ruk jarayonida simfiz bo’g’imining bir oz
ochilishiga, chanoq kirish qismi o’lchovining kengayishiga imkon beradi,
natijada homila boshining oson tug’ilishini ta’minlaydi. Ba’zi hollarda
homiladorlikda akromegaliya belgilari kuzatiladi: oyok, ko’l va pastki jag’
suyaklari kattalashadi. Homila o’sgan sari ayol korin devorining terisi cho’ziladi.
Bu xolat ayniksa kog’onok suvi ko’p, homila katta yoki egizak bo’lganda
kuzatiladi. Homilador korin devorining terisi ko’p cho’zilishi natijasida unda
homiladorlik chiziqlari (striae gravidarum) hosil bo’ladi (ba’zan olimlar bu fikrni
rad kiladilar). Chiziklar paydo bo’lishiga terining elastikligi va biriktiruvchi
to’kimalarning bir-biridan ajralishi sabab bo’ladi deb taxmin kilinadi. Agar
chiziqlar ushbu homiladorlikda vujudga kelgan bo’lsa, yupkalashgan teri
ostidan uning biriktiruvchi to’kimasidagi tomirlar pushti rangda ko’rinadi.Agar
chiziklar oldingi homiladorlikda paydo bo’lgan bo’lsa, ular okish yo’l-yo’l bo’lib
koladi,chunki uning yuzasi biriktiruvchi to’kima bilan qoplanadi. Shuningdek,
chiziklar oson va sut bezlari terisi yuzasida ham yuzara kelishi mumkin. Ba’zan
homilador bo’lmagan ayollarda ham homiladorlik davridagiga o’xshash
chiziklarni ko’rish mumkin. Shunga ko’ra bu holatni ba’zi olimlar endokrin
bezlar faoliyatiga bog’lik deydilar. Ba’zi ayollarda homiladorlikning oxirgi
muddatlarida yuzda, korin devorining ok chizig’ida jun o’sadn, chilla davrining
2-3 xaftasida esa bu junlar yo’koladi. Bu holat endokrin bezlar va
takompllashayotgan plasenta faoliyatiga bog’lnkdir. Homiladorlikda korin
devori o’rtasidagi ok chizikda, sut bezlari so’rg’ichn atrofidagi xalkada, tashqi
jinsiy a’zolarda, Qindik atrofida, ba’zan yuzda (peshona, yuz, yukori lab ustida)
koramtir dog’lar ko’payadi, bu ham terida ro’y beradigan o’ziga xos
o’zgarishlardandir (choalasma gravidarum). Bu xolat buyrak usti bezlari
faoliyatiga bog’lik bo’ladi. Ma’lumki, homila o’sishi tufayli ayol og’nrlign ortadi,
chunki homila o’sgan sari qog’anok suvi ko’payadi, bachadon muskullari
gipertrofnyasi ro’y beradn va ko’shimcha kon aylanish tnzpmi takomillashadi.
Natijada homilador ayolning og’nrlign xar xaftada 400-450 grammga oshadi.
Bundan tashqari, ba’zn ayollar homiladorlikda semirib ketadilar Homiladorning
Qindigida ham o’zgarish ro’y beradi. Homiladorlikning ikkinchi yarmida knidnk
teknslashadi, oxirgi oyida esa bo’rtib chiqadn. Bu belgi homiladorlnk
muddatining (10-oyi) boshlanganini bildiradi.
Homiladorlik davrida moddalar almashinuvi. Bu davrda ayollar
organizmida a’zo va tizimlar funksiyasi o’zgarishi bilan birga modsalar
almashinuvi ham o’zgaradi.
Havo almashinuvi. Xorion kipriklari oralig’nda, kiprik kapillyarlari
devorining juda yupka pardasi va ularni qoplab turgan epiteliylar yordamida
(Homila tarakkiyoti bobiga karang) ona bilan homila koni o’rtasida yakin aloka
bog’lanadi. Ammo ona koni bmlan homila koni aralashmaydi, chunki xar
birining o’ziga xos kon aylanish tizimi mavjud. Havo almashinuvi asosan
kislorod almashuvidan iborat. Ona organizmidagi kislorodning bir qismini
homila o’zlashtiradi, shu tufayli homilador ayol organizmining kislorodga
bo’lgan extiyoji juda ortadi.
Oqsil almashinuvi. Homilador ayol organizmidagi oqsil moddalar
homiladorlik davrida (ayniqsa birinchi yarmida) bachadonning o’sishi va sut
bezlarining rivojlanishi uchun zarur bo’lgan maxsus oqsil moddalarni ishlab
chiqarishga, keyinchalik esa homilador organizmida homila to’kimasi va
a’zolarning shakllanishiga sarflanadi. Bundan tashqari, tug’ish va chakalokni
emizish vaqtida (tukkandan keyingi 1-1,5 yil davomida) ona organizmidan sarf
bo’ladigan oqsilni tiklash uchun oqsil moddalarning bir qismi sarflanadi.
Odatda homiladorlik davrida oqsil almashinuvi susayadi, shunga ko’ra u oqsilga
boy xayvonot mahsulotlarini ko’p tanovul kilishi yaramaydi, chunki homilador
organizmida oqsil ko’paysa zararli ta’sir ko’rsatadigan oralik maxsulotlar (to’la
parchalanmagan oqsillar) to’planishi mumkin. Shunra ko’ra boshka turdagi
oqsillardan foydalanish kerak.
Minera tuzlar almashinuvi. Homilador ayol organizmidagi to’kimalarda,
ayniksa homiladorlikning ikknnchi yarmida suv va xloridlar ko’payadi. Bu ikkala
omil to’kimalarning qayishkoqlik xususiyatini oshiradi va tug’ruq vaqtida
homilaning tug’ish yo’llaridan o’tishi osonlashadi. Homilador va homila uchun
kalsiy, natriy, kalsiy, fosfor, magniy va temir tuzlari kerak bo’ladi. Kalsiy guzlari
homila skeletining suyaklanishiga sarflanadi. Arap ona organizmiga kalsiy
tuzietarli miqsorda tushmasa, homila skeleti turli o’zgarishlarga uchraydi.
Organizmda kalsiy tuzining yetishmasligi homilador tishlarining yemirilishiga,
chirib buzilishiga, tirnoqlarining mo’rt bo’lib kolishiga olib keladi. Og’ir
holatlarda suyaklar yumshab mo’rt bo’lib koladi. Homilador organizmidagi
fosfor asosan kalsiy tuzi bilan birga homila suyak tizimining rivojlanishida
ishtirok etadi. Bundan tashqari, fosfor nerv tizimining tuzilishi uchun ham
sarflanadi. Arap shu xar xil tuzlar organizmda yetarli bo’lmasa, tetaniya,
osteomalyatsiya vujudga kelishi mumkin. Fosfor va kalsiy tuzlari yetishmasa,
chanoq suyagi yumshab shakli o’zgarishi mumkin. Ammo bu patologik xolat
hozirgi vaqtda deyarli uchramaydi, chunki ham ma ayollar oilaviy poliklinikada
ayollar shifokor tekshiruvidan o’tadilar va ularga vaqtida kerakli maslahatlar
beriladi. Temir tuzlari homila organizmida kon elementlari tashqil topishi uchun
zarurdir. Bu tuzlar asosan homilaning jigari va talog’iga yig’iladi. Ona sutida
temir tuzlari kam bo’lganligi sababli chaqalok tug’ilgandan so’ng dastlabki
birinchi oy mobaynida o’z organizmida yig’ilgan shu tuzlarni sarflaydi. Ko’p
mualliflarning fikricha, homilaning taraqqiyoti uchun o’rta hisobda 450 mg
temir tuzlari sarflanadi. Homilador ayol tarkibida temir tuzlari bo’ladigan
ovkatlardan yeb turmasa, organizmida temir moddasi kamayib ketadi. Bu xolat
ko’pincha homiladorliknnig 20-28-haftalarida namoyon bo’la boshlaydi. Arap
ayol organizmida temir moddasi juda ham kamayib ketsa, homila chala tug’ilib,
nobud bo’lishi mumkin. Temir modsasiiing yetishmasligi ko’pincha kamkonlik
kasalligi (gipoxrom anemiya) ra olib keladi. Bunday anemiya O’zbekistonda 60-
80% hollarda uchraydi. Shunga ko’ra bu borada ayollar o’rtasida sanitariya-
profilaktika ishlarini olib borish zarur.
Karbonsuv (uglevod) almashinuvi. Homiladorlik davrida ayol
organizmida karbonsuv almashinuvi birmuncha ko’payadi. Bunda organizm
karbonsuvni glikogen sifatida o’zlashtiradi va u jigarda to’planadi. Vaqt-vaqti
bilan ayolda fiziologik glyukozuriya (siydikda karbonsuv) kuzatiladi, bu xolatga
buyrak epiteliylarining qand o’tkazish xususiyati oshishi sabab bo’ladi, deb
hisoblanadi. Qonda esa kand mikdori oshmaydi, homiladorlik davrining
oxirrog’ida bir oz oshishi mumkin, ammo normal chegaradan chikmaydi. Bu
xolat vegetativ nerv sistemasi faoliyatiga bog’likdir. Karbonsuv organizmga
kuvvat beruvchi modda hisoblanadi.
Suv almashinuvi. Homiladorlik davomida ayol organizmida, ayniqsa
to’qimalar ichida suv yig’iladi, bu ba’zan homilador tanasi shishib ketishiga
sabab bo’ladi. Homiladorlik davrida ona organizmi va o’sayotgan homilaning
suvga bo’lgan talabi ortadi, shunga ko’ra ayol ilgaridan ko’ra ko’prok suv
ichishga majbur bo’ladi. Ammo agar ayolda shish paydo bo’la boshlagan
bo’lsa, suv ichishni kamaytirish mumkin. Shish homiladorlikning ikkinchi
yarmida uchraydigan toksikozlarning boshlang’ich bosqichidir.
Vitaminlar almashinuvi. Homilador ayol organizmida vitaminlar
yetishmasa gipovitaminoz, og’ir holatlarda avitaminoz kasalligi vujudra keladi.
Bu holat homilaning muddatidan oldin tug’ilishiga, yaxshi o’smay kolishiga
sabab bo’ladi. Homilador ayol organizmida vitaminlar kamayib ketsa,
toksikozlarning avj olishiga qulay sharoit yaratiladi. Ayol organizmining ayniksa
vitamin A, D, V, Ye, S vitaminlariga bo’lgan talabi katta bo’ladi. S vitamini
spermatozoid bilan tuxum hujayraning ko’shilish jarayonining to’g’ri kechishi,
shuningdek follikullarning o’sishi, bachadon desidual pardasining rivojlanishi
uchun ham zarur. A.I. Osyakina-Rojdestvenskaya S vitaminini ko’p mikdorda
tuxumdonda, sarik tanada topgan. Organizmning S vitaminiga talabi homila
o’sgan sari orta boradi. Agar organizmning S vitaminiga bo’lgan talabi 50 mg
bo’lsa, homilador organizmi 120-125 mg, hatto 224 mg ni talab qiladi (GA.
Baksht). Yo’ldosh S vitamini uchun depo hisoblanib, homilaniig talabini vaqti-
vaqti bilan kondirib turadi. Ba’zi olimlarning ko’rsatishicha, homila organizmida
to’plangan S vitamini ona organizmidagi mikdordan ko’p. Homilador ayol
organizmining D vitaminiga bo’lgan ehtiyoji ham katta. Ma’lumki, D vitamini
kalsiy va fosfor almashinuvini boshqarib, tartibga solib turadi. Agar organizmda
D vitamini yetishmasa, onada osteomalyatsiya, homilada esa raxit kasalligi
vujudga kelishi mumkin. Homiladorlikning normal kechishi uchun Ye va A
vitaminlari ham zarur. Arap Ye, A vitamini yetishmasa, homila chala tug’ilishi
mumkin.
Yog’ almashinuvi. Homiladorlik davrida ayol konida lipoid kabi neytral
yog’lar va xolesterin ham ko’payadi. Bular homila tanasining tuzilishi, teri osti
yog’ qatlamining tashqil topishi, ayniksa homilaning tarakqiyoti, bundan
tashqari, sut bezlarida sut ishlanib chikishi uchun zarur bo’ladi. Yog’larning
parchalanishi organizmda aseton vujudga kelishiga sabab bo’ladi.
Homiladorlikning birinchi yarmida uchraydigan toksikozlarda to’xtovsiz
kusganda siydikdan aseton tanalari topiladi, agar bu xolat davom etaversa
homiladorlikni to’xtatish lozim bo’ladi. Homiladorlik davrida ayol o’tida
xolesterin kam bo’ladi, ammo chilla davrida ko’payib, ba’zan o’t pufagida tosh
yig’ilishiga moyillik paydo bo’ladi. Yog’ homilador ayolning yurak muskullari
orasida, sut bezlarida, yo’ldoshda ham ko’p to’planadi. Homilador ayol yog’li
ovkatlarni ko’p iste’mol qilsa, organizmida yog’ning parchalanishi izdan chiqadi
va natijada unda to’la yonmagan yog’ning zararli maxsulotlari to’planadi va ular
siydikka o’tadi. Oqsil va karbonsuvlarning to’la yonmagan mahsulotlari
fiziologik atsidozga va suv almashinuvining buzilishiga sabab bo’ladi.
Bachadon boylamlaridagi o’zgarishlar. Homiladorlikda bachadon
boylamlari ham homila o’sgan sari kattalashib (gipertrofiya), uzunlashadi.
Bachadonning dumaloq boylami (leg. rotundum) 4 barobar uzunlashadi.
Dumg’aza - bachadon boylami (leg. sacrouterinae) ko’l jimjilog’i yo’g’onligida
bo’lib koladi. Boylamlarning bunday o’zgarishi homilaning o’sishiga va
tug’rukda ancha qulaylik keltiradi. Xususan, dumalok boylam tug’ish jarayonida
go’yo ot yuganiga o’xshab bachadon tubini tutib turadi. Bu boylamni
homiladorlikda paypaslab ko’rish mumkin. Ba’zi akusherlar dumalok
boylamning turish xolatiga qarab, yo’ldoshning kaerga yopishganini taxmin
kilsa bo’ladi, deydilar. Masalan, agar yo’ldosh bachadonning orqa devoriga
joylashgan bo’lsa, dumalok boylam ancha oldinda va bir-biriga yakinrok joyda
bo’ladi. Agar yo’ldosh bachadonning oldingi devoriga joylashgan bo’lsa, unda
dumalok boylamlar ancha orqarovda bo’ladi.
Homiladorlikda endokrin sistemaning holati. Homiladorlikda endokrin
sistema anatomik va fiziologik jihatdan bir kator karshiliklarga uchraydi. Bu
davrda endokrin sistemaga yana ikkita bez-yo’ldosh va sarik tana ko’shiladi.
Ayniksa, gipofiz bezida anatomik va gistologik o’zgarishlar kuzatiladi. Gipofiz
jinsiy a’zolar bilan funksional jihatdan bog’lik bo’ladi, buning aham iyati
kattadir. Homiladorlikda gipofizning oldingi bo’lagi anchagina kattalashadi.
Gipofizning oldingi bo’lagida bo’yalish jadalligiga qarab 2 xil xromofilli hujayra
bo’ladi. Xromofilli hujayralar donalarining bo’yalishiga qarab atsidofil va bazofil
hujayralarga bo’linadi Gipofiz oldingi bo’lagining kattalashishida ba’zan
homilador ayolda akromegaliya belgilarini uchratish mumkin. Ammo
homiladorlik to’xtashi bilan bu belgilar o’z-o’zidan yo’kolib ketadi. Gipofizning
orqa bo’lagi (neyrogipofiz) homiladorlikda kattalashmaydi. Gipofizning oldingi
bo’lagi ko’p mindorda gonadotrop gormonlar ajratadi. Gipofiz orqa
bo’lagining faoliyati oldingi bo’lagi kabi markaziy nerv sistemasi nazoratida
bo’ladi.
Qalqonsimon bezlardagi o’zgarishlar. Homiladorlnkda qalkonsimon bez
birmuncha kattalashadi. Turli mualliflarning fikriga ko’ra, bu holat 35-40%
xollarda uchraydi. Bezning kattalashishi natijasida moddalar almashinuvi ortadi,
konda yod mikdori ko’payadi, ya’ni gipertireoz paydo bo’lishi mumkin. Bu xolat
homiladorlikning ikkinchi yarmida kuzatiladi. Ko’pincha bez funksiyasi
sustlashishi (gipofunksiya) mumkin. Bunda yod kamayib ketadi, konning
kuyulish xususiyati susayib koladi. Qalqonsimon bez oldidagi bez kalsiy
almashinuvini boshqaradi, homiladorlikda uning faoliyati oshadi. Ba’zan
homiladorlikda tirishish xolatlarini ko’rish mumkin, bu organizmda kalsiy
tuzining kamayishi tufayli vujudga keladi. Bu holat kalkonsimon bez oldidagi
bez faoliyati susayganda yuz beradi.
Buyrak usti bezidagi o’egarishlar. Buyrak usti bezi po’stlok qavati
qalinlashishi natijasida kattalashadi. Buyrak usti bezidan oqsil, ko’mir va mineral
moddalar almashnnuvini boshkaruvchi gormonlar (kortizon, gidrokortizon)
homiladorlikda ko’prok ajraladi. Bu bezning faoliyati homiladorlik davrida
muximdir.
Asab sistemasidagi o’zgarnshlar. Homiladorlikda miya po’stlog’ining
vazifasi xakida bir kator tekshirishlar o’tkaznlgan. Xususan M.JL Garmashova
ham kasblari bplan homiladorlnkning erta muddatlarida ham miya po’stlog’ida
o’zgarishlar bo’lishini zlektroensefalogramma yordamida aniklagan.
Homiladorlikda miya po’stlog’i bilan bosh miya orasidagi alokadorlik o’zgaradi.
Mpya po’stlog’ida tormozlanish jarayoni oshmshi, po’stlok ostida esa
tormozlanish jarayonining susayishi kuzatiladi. Shunga ko’ra vegetativ nerv
sistemasining tonusi o’zgaradi. Ko’pincha vegetagiv belgilar yuzaga keladn:
homilador ayolning so’lagi okadi, ko’ngli ayniydi, kayt kiladi (oshkozon pilorus
qismining spazmasi) qamda vegetatpv nerv sistemasining faoliyati buziladi.
Kabziyat, venalarning kengayishi, snydik yo’lining qovuqka ulangan qismi
kengayganligi, dermografizmning o’zgarishi va boshkalar kuzatnladp.
Homiladorlnk
muddatining
oxirlarida
bosh
miya
po’stlog’ining
ko’zg’aluvchanligi ancha susayadi, orqa miyaning reflektor ravishda ko’zg’alishi
zo’rayadi, bu xolat tug’ruk dardi boshlanishi sabablaridan biridir. Shunday qilib,
homilador organizmining tug’ishga tayyorlanishi asosan asab sistemasining
murakkab reflektor reaksiyasiga bog’likdir. Bachadon retseptorlari
sezuvchanligining asta-sekin oshishi tug’rukka tayyorlannshga imkon beradi.
Homiladorlik boshlanishida vujudga kelgan shartli reflekslar homilaning
birinchi kimirlashidan to oxirigacha anchagina o’zgaradi, ammo tug’ruq dardi
boshlanishi bilan butunlay yo’koladi. Homiladorlikda analizatorlarning faoliyati
o’zgarib, bu xolat ko’rish va eshptish qobiliyatiga ta’sir kiladi. Paresteziya
(barmoqlarning jonsizlanishi, chumoli yurganiga o’xshash jimirlash) holati
kuzatiladi.
Periferik nerv sistemasidagi o’zgarishlar. Nevralgik og’riklar, ayniksa
ishialgiya xususiyatidagi, dumg’aza va bel soxasidagi og’riqlar bilan namoyon
bo’ladi. Ko’pincha ayolning boldiri va axill payi soxasida tomir tortishadi. Ba’zan
periferik nervlarning ko’zg’aluvchanligi ortadi (tetaniyaga o’xshash xolat), tizza
reflekslari zo’rayadi. Homilador ayolning salga jahli chiqadigan bo’lib koladi,
kayfiyati o’zgarib turadi, uykuchanlik kuzatiladi, jinsiy mayl susayadi. Yukorida
kayd kilingan xolatlar miya po’stlog’i va po’stlok osti faoliyati o’zaro
muvozanatining o’zgarishiga bog’likdir.
Yurak va kon tomirlar sistemasidagi o’zgarishlar. Homiladorlikda
diafragmaning yukori turishi yurakning ham yukoriga joylashishiga sabab
bo’ladi. Homiladorlikning oxirida yurak bir oz ko’ndalang va ko’krak kafasiga
yakin yotadi. Bunda yurak chegarasi kengayadi, yurak zarbi ancha chetroqda
bo’ladi. Katta qon tomirlar ko’prok egilganiga ko’ra nozik yurak shovqini,
ko’pincha sistolik shovqin eshitiladi. Sut bezlari katta lashib, to’lishgani tufayli
yurak chegarasini aniklash kiyinrok bo’ladi, buni ultratovush va rentgen
yordamida aniklasa bo’ladi. Arap yurak normal bo’lsa, homiladorlnkda deyarli
o’zgarmaydi. Homilador yuragi homila o’sishi bilan asta-sekin unga moslasha
boradi: muskullari gipertrofiyalashib bir oz kengayadi, funksional xususiyati
ortadi. Chunki ayol organizmida uchinchi kon aylanish sistemasi (bachadondagi
kon aylanish) vujudga kelganiga ko’ra, periferik kon tomirlarning karshiligi
ortadi. Bachadon kattalashgan sari bu xolat osha boradi. Homiladorlikda
umumiy kon mikdori ko’payadi. Agar kon mikdori \omilador bo’lmagan
ayollarda umumiy tana og’irligiga nisbatan 1/16-1/20 ni tashqil kilsa,
homiladorlikda 1/12-1/14 ra yetadi.Qonning solishtirma og’irligi homilador
bo’lmagan ayollarda 1054-1063 bo’lsa, homiladorlarda kamayib, 1040-1051
bo’lib koladi. Bu holat to’kimalarning umumiy suv o’tkazuvchanlik xususiyatiga
ta’sir kiladi. Homiladorlikda konning ivish xususiyati oshadi, fibrin va fibrinogen
mikdori ko’payadi, kon plastinkalari ko’payadi, shunga ko’ra homilador
ayollarda tromboz xavfi bo’ladi. Homiladorlik oxirida konning yopishqokligi
oshadi, kon zardobida lipidlar (xolesterin) ko’payadi. Qon ishlab chiqarish
sistemasi, ayniksa suyak ko’migi bir qator o’zgarishlarga uchraydi. Fiziologik
kechayotgan homiladorlikda suyak iligining gemopoetik (qon ishlab chiqarish)
faoliyati ortadi. Bunda eritroblast to’kimasida deyarli o’zgarish bo’lmaydi,
ammo leykoblast to’kimasida homiladorlikning oxirida, ayniksa birinchi
tug’uvchilarda onda-sonda degenerativ o’zgarishlar ko’riladi. Suyak
ko’migining qon ishlab chiqarish faoliyati ayniksa homiladorlikning 7-8 oylarida
jadallashadi, keyinrok bir oz sustlashadi. Eritroblastik reaksiya, homiladorlikning
birinchi oylaridan megaloblastlar kuzatiladi. Normoblastlar orasida mitoz
bazofillari va boshqa regenerativ shakllarining ko’paygani, monotsit va
limfotsitlarning kamaygani kuzatiladi. Periferik konda neytrofilli leykotsitoz va
limfopeniya bo’ladi. Qizil qonda ko’pincha anemiya xolati kuzatilib,
gemoglobin foizi va eritrotsit mikdori kamayadi. Rang ko’rsatkichi 0,9 atrofida
bo’ladi. Bu xolat o’sayotgan homila talabini qondirish uchun temir moddasining
sarflanayotgani va bu hol kamkonlikka olib kelganidan dalolat beradi. A A.
Qodirova, Yu.Q. Jabborova va boshkalar homiladorlikning ikkinchi yarmida
kamkonlik (anemiya) vujudga kelishini, shu muddatda temir moddasi
organizmda kamayib ketishini, ovkatlanishga aham iyat berish, temir
moddasiga boy taomlar iste’mol kilish zarurligini ta’kidlaydilar.
Sut bezlaridagi o’zgarishlar. Homiladorlikda sut bezlari sut ishlab
chiqarishga tayyorlanadi. Bez bo’laklari kattalashadi, paypaslab ko’rilganda
kattik tugunchaga o’xshaydi. Sut bezi so’rg’ichlari kattalashib, atrofi bilan
birmuncha koramtir bo’lib koladi. Bez tugmachasi atrofida mayda-mayda
bezchalar bo’rtib chiqadi (mangomer bezlari - glandula mangomeri). Sut bezi
taranglashib, bir oz osnlib koladi, venalari kengayadi. Bez bo’laklaridagi epitelial
hujayralar kattalashib, ularning protoplazmasida moy tomchilari paydo bo’ladi.
Agar ko’krak so’rg’ichi atrofi siqilsadomiladorlikning birinchi xaftalaridayoq
og’iz suti (Colostrum) chiqadi. Hatto homiladorlikning ikkinchn yarmida og’iz
suti siqmasa ham o’z-o’zidan chnkishi mumkin. Sutning yetarli mikdorda
bo’lishini ko’krakning katta-kichikligiga va bez bo’laklarining, teridagi
venalarning ko’pligiga va so’rg’ich atrofidagi doiraning katga-kichikligiga karab
bilish mumkin. Sut bezlaridagi bu o’zgarishlar gormonlar ta’siriga bog’lik.
Ko’pgina mualliflarning fikricha, tuxumdondan ajraladigan estrogen gormon
sut bezlari tarakkiyotiga ta’sir kilsa, gipofiz bezining oldingi bo’lagidan
ajraladigan prolaktin sut ishlanib chikishiga ta’sir kiladi. Oz mikdordagi
prolaktin sut ajralishini ko’paytirsa, ko’p mikdordagisi, aksincha, sutni
kamaytiradi.
Nafas a’zolari sistsmasidagi o’zgarishlar. Homiladorlik davrida o’pka,
jigar, diafragma vositasida yuqoriga sikilishiga karamay, unda deyarli funksional
o’zgarishlar bo’lmaydi. Bu holat ko’krak kafasi yuqori va pastki qismining
kengayishi bilan ifodalanib, homilador organizmida sezilarli o’zgarishlarni
vujudga keltirmaydi. Buning natijasida homiladorlikda o’pkaning xajmi
kengligicha koladi va xavo almashinuvi birmuncha ortadi. Homila katta,
kog’anok suvi ko’p yoki homila bittadan ortiq bo’lgan xollardagina
homiladorlikning oxirgi davrida nafas tezlashadi va xatto nafas kisishi kabi xollar
yuz beradi.
Ovqat xaem qilish a’zolaridagi o’zgarishlar. Homiladorlnkning birinchi
oylarida ovkat xazm kilish a’zolari faoliyati buziladi. Bunday hol yuqorida aytib
o’tilganidek, vegetativ nerv sistemasi faoliyati buzilishidan kelib chiqadi.
Homilador ayolning ba’zan ko’ngli ayniydi, kayt qiladi, so’lagi okadi, ichaklar
atoniyasi, qabziyat kuzatiladi, ayol ba’zi ovkatlarni xush ko’rmaydigan bo’lib
koladi. Bo’r, kesak va shunga o’xshash iste’mol qilib bo’lmaydigan narsalarni
ko’ngli tusaydi. Bunday xolat ham ma homnladorlarda ham bo’lavermaydi.
Bosh qorong’ilik deb ataladigan bunday xollar 3-4 oy mobaynida yo’koladi.
Siydik chiqarish a’zolaridagi o’zgarishlar. Homiladorlnkda boshka a’zolar
kabi buyrakning vazifasi ham ortadi. Buyrak organizmda suv almashinuvini
tartibga soluvchi, ona va homila organizmidan ajralgan almashinuv
maxsulotlarini tashqariga chiqaruvchi a’zodir. Homiladorlikda buyrakning
filtrlash xususiyati susayadi, shu sababli homilador ayol siydigida ko’pincha oz
mikdorda kand va oqsil topiladi, lekin bupatologik xolat hisoblanmaydi.
Siydikda kand paydo bo’lishi fiziologik glyukozuriya deb ataladi. Agar siydnkda
oqsil paydo bo’lsa, bu homiladorlikda gipertenziya xolati boshlanishidan darak
beradi. Homilador organizmida suv almashinuvi jarayoni ortishi sababli snydik
mikdori ko’payadi va homila qovuqni bosib ayolni tez-tez siyishiga majbur
qiladi. Bunday xol siydik yo’llari kasalliklarida va siydiktosh kasalliklarida ham
uchrashi mumkin.
Vaziyatli masala
Birinchi marta bo’lgan ayol homiladorlikning 34-chi haftasida
tug’ruqxonaga keltirilgancha tuhruq faoliyati boshlanmagan, boshida va
qorinning ustki sog’asida qattiq og’riq borligini,ko’z o’ngi xiralashganligidan
shikoyat qilar edi.Bemor 23 yoshda,aytilgan shikoyatlari bundan 3 soat oldin
paydo bo’lgan edi. Ayollar maslaxatxonasi ma’lumotiga ko’ra, siydikda oqsil -
3%, bemor tug’ruqxonaga yotishdan qattiq bosh tortgan.
Ob’ektiv tekshirganda:A/B- 160/100 sim. ust,R-90 marta,badanda shishlar
borligi aniqlandi.Ko’p o’tmay titroq xurujlari paydo bo’ldi, xurujlar orasida es-
xushi xiralasha boshladi.Chanoq o’lchamlari 25-28-31-19sm.Homila bo’ylama
vaziyatda,yurak urishi ritmik daqiqada 132 marotaba.
DIAGNOZI, nima qilish kerak?
Homilador ayolni kuzatishda qanday xatoga yo’l qo’yilgan?
A)Homiladorlik gipertenzion sindromi, ayol o’z vaqtida tug’ruqxonaga olib
kelinmagan.
B)Ayollar
maslaxatxonasida
preeklampsiya
xolatida
bo’lgan.Tug’ruqxonaga
kelganda
eklampsiya
xuruji
boshlangan.Maslaxatxonadagi doya ayolni tug’ruqxonaga yotqizishi lozim edi.
Bu borada qo’pol xato qilingan.
V)Homiladorlik
eklampsiyasi,
ayollar
maslaxatxonasida
yaxshi
davolanmagan.Eklampsiyaga qarshi chora-tadbirlar qo’llash zarur.
TEST SAVOLLARI
1.
Homiladorlikning 20 xaftasigacha AKBning 90 mm.sim.ustga
kutarilishi
A. Yengil preeklampsiya
B. Surunkali gipertenziya
B. Yengil preeklampsiya bilan surunkali gipertenziya birga kelishi
G*. Homiladorlik bilan indutsirlangan gipertenziya
D. Ogir preeklampsiya
2.
Yengil preeklampsiyani davolash
A.*Tirishishga karshi va gipotenziv vositalar
B. Sedativ preparatlar va trankvilizatorlar
B. Fakat sedativ preparatlar
G. Fakat gipotenziv preparatlar
D. Fakat kuzatuv va kerakli tavsiyalar
3. Homiladorlik davrida AKB kutarilishi va proteinuriya – bu...
A*. Preeklampsiya
B. Surunkali gipertenziya
B. Pielonefrit
G. Xech biri emas
D. Glomerulonefrit
4. Homilador ayolda AKB kutarilishi, proteinuriya va kuchli bosh ogrigi –
bu...
A. Yengil preeklampsiya
B. Urta darajali preeklampsiya
B*. Ogir preeklampsiya
G. Eklampsiya xavfi
D. Surunkali gipertenziya
Ekstragenital kasalliklar va homiladorlik. Ularda hamshiralik parvarishining
xususiyatlari
Reja:
1. Yurak qon-tomir kasalligi va homiladorlik. Nafas olish kiyinlashishi, O’RVI,
xomiladorlik davrida zotiljam
2. Anemiya tasnifi, tarkalishi, etiologiyasi, patogenezi, klinikasi
3.Rezus immunizatsiyali ayollarda xomiladorlikning kechishi
4.Endokrin kasalliklarda homiladorlik
Ayollarda ekstragenital kasalliklar (anemiya, ovqat hazm qilish a’zolari,
yurak-qon tomir tizimi, nafas olish tizimi kasalliklari va hokazo), radioaktiv
nurlanish, chekish, alkogolizm, narkomaniya, jismoniy zo’riqish, ba’zi dorivor
vositalar ta’siri, jarrohlik tashrihlari, tor shimlar kiyib yurish ham salbiy
oqibatlarga olib kelishi mumkin.
Homiladorlarda yurak kasalliklarining uchrash 0,32 dan 4,7 %
gacha. Yurak – qon tomir kasalliklaridan onalar o’limi - 0.7 - 7% ni tashqil qiladi.
Onada yurak - tomir kasalliklari bo’lganda bolalar o’limining sodir bo’lishi - 3 -
9% ga, ko’p hollarda esa - 10 - 30% ga, hilpillovchi aritmiya mavjud bo’lganda
esa - 50% ga yetadi.
Homiladorlikning asoratli kechishiga sabab bo’ladigan yurak - tomir
kasalliklariga revmatizm, yurakning tug’ma va orttirilgan nuqsonlari (poroklari)
magistral qon tomirlari rivojlanish anomaliyalari, miokard kasalliklari, yurak
ritmining buzilishi va operatsiya qilingan yurakni kiritadilar.
Yurak nuqsonlari. Orttirilgan va tug’ma yurak nuqsonlari bo’lgan ayollarda
homiladorlik va tug’ruq oqibati quyidagi omillar bilan belgilanadi.
1.
Nuqsonning turi
2.
Yurak nuqsoniga olib kelgan yurak yetishmovchiligi darajasi va
revmatik jarayonning aktivlik darajasi.
Orttirilgan revmatik yurak nuqsonlari.
Orttirilgan yurak nuqsonlari homiladorlarning 7-8% ida uchraydi.
Orttirilgan yurak nuqsonlarida homiladorlik va tug’ruq natijalari quyidagi
omillarga bog’liq:
revmatik jarayonning aktivligi,
nuqsonning rivojlanish turi va bosqichi,
qon aylanish yetishmovchiligi kompensatsiyasi va dekompensatsiyasi.
o’pka gipertenziyasi darajasi
yurak ritmining buzilishi
akusherlik patologiyasining qo’shilishi.
Ushbu omillar homiladorlik, tug’ruq va tug’ruqdan keyingi davrlarda
akusherlik taktikasini tanlashni belgilaydi. Homiladorlik davrida revmatik
jarayonning aktivlik darajasini aniqlash zarur, bu holat akusherlik taktikasini
belgilashga, homiladorlikni saqlash yoki to’xtatish muammosini hal qiladi.
Revmatik jarayonning xavfli davrlari homiladorlikning ilk vaqtlariga – 14
haftagacha, 20-32 hafta va tug’ruqdan keyingi vaqtga to’g’ri keladi.
Aktiv revmatik jarayon fonida homiladorlikning kechishi xavfli. Shuning
uchun homiladorlikni ilk davrlarida to’xtatish (sun’iy abort), homiladorlikning
kechki davrlarida muddatidan oldin tug’dirish va revmatizmga qarshi davolash
zarur. UASh taktikasi revmatizm aktivlik jarayoni aniqlanganda statsionarga
yo’llanma berish. Anamnezida oxirigi 2 yil davomimda revmatizm aktivlik
jarayoni bo’lgan ayollarni yuqori xavf guruhiga kiritish.
Chap bo’lmacha-qorincha orasidagi tirqishning torayishi (mitral stenoz).
Mitral stenozi bo’lgan 85% homilador ayollarda homiladorlik yurak
yetishmovchiligi (hansirash, taxikardiya, aritmiya) bilan kechadi. Bu belgilar
ko’prok homiladorlikning 12-20 haftalarida namoyon bo’ladi. Gemodinamik
o’zgarishlar qayta tiklanishi tug’ruqdan 2 haftadan so’ng boshlanadi.
Homiladorlikning olib borilishi mitral klapanning torayish darajasiga bog’liq.
Mitral klapanning 1 darajali torayishida yurak qisqarish ritmi buzilmagan
holatlarida, revmatizm xuruji bo’lmaganda homiladorlikni davom ettirish
mumkin.
Kuchli ifodalangan mitral stenozda (2-3 daraja) bo’lmacha-qorincha
orasidagi tirqishning diametri 1.5sm va undan kam bo’lgan holatlarda
homiladorlik qarshi ko’rsatma bo’lib hisoblanadi. 2 va 3 darajali torayishda
yurak yetishmovchiligi: taxikardiya, nafas olishning tezlashishi, o’pkada
dimlangan xirillashlar, qon tupurishlar kuzatiladi. Bu holatlarda homiladorlik
aniqlangan davrda to’xtatish va keyin komissurotomiyani tavsiya qilish kerak.
Agarda homilador ayol homiladorlikni davom ettirishni kat’iy talab qilsa,
homiladorlik davrida komissurotomiya operatsiyasini o’tkazgan xolda
homiladorlikni davom ettirish mumkin.
Mitral yetishmovchilik. Ushbu patologik jarayonda homiladorlik deyarli
asoratsiz kechadi. Kuchli ifodalangan mitral yetishmovchiligida chap qorincha
xajmining kattalashganida homiladorlik og’ir kechib, chap qorinchaning o’tkir
yetishmovchiligi bilan asoratlanishi mumkin. Bunda ayollarda homiladorlikning
ilk davrlarida yurak yetishmovchiligining boshlanishi va uning kuchayishi ham
da gipertenziv sindromning qo’shilishi kuzatiladi. Bu holat homiladorlikni
davom ettirishga nisbiy ko’rsatma bo’lib hisoblanadi.
Qo’shilib kelgan yurak nuqsonlari. Qo’shilib kelgan yurak nuqsonlari-
yurak faoliyati dekompensatsiyasi bilan kelganda homiladorlikka qarshi
ko’rsatma hisoblanadi.
Aortal stenoz - homilador ayollarda orttirilgan yurak poroklari ichida
alohida aham iyatga ega. Homiladorlik va tug’ruqka yo’l qo’yiladi, qachonki
chap qorincha gipertrofiyasi belgilari va qon aylanish yetishmovchiligi kuchli
namoyon bo’lmagan holatlarda, lekin porok kompensatsiyasi chap qorincha
gipertrofiya hisobiga yuzaga keladi. Aortal stenoz og’ir kechayotganda xirurgik
muolaja bajarilishi mumkin bo’lgan xollarda homiladorlikning davom ettirish
amaliyotdan keyin ruxsat beriladi.
Aortal yetishmovchilik. Aortal yetishmovchilik aortal stenozga nisbatan
yengil kechadi. Chunki bu hollarda kompensatsiya davri uzoq vaqt saqlanib
turadi. Ammo homiladorlik davrida gemodinamikaning buzilishi, gipertenziv
sindromning qo’shilishi natijasida aortal yetishmovchilikning og’ir kechishiga
olib keladi. Aortal porogi bor bemorlarda homiladorlik va tug’ruqni fiziologik
tug’ruq yo’llaridan olib borish fakatgina kon aylanishning kompensatsiya
holatlarida mumkin. Dekompensatsiya simptomlari rivojlanishi homiladorlikka
qarshi ko’rsatma hisoblanadi.
Tug’a yurak nuqsonlari. Yurak qon tomir tizimining 50 dan ortiq nuqsonlari
bo’lib, bularan 15-20 turida kasallar reproduktiv yoshgacha yashaydi. Yakin
vaqtlargacha tug’ma nuqsonlari bor ayollarga homiladorlik va tug’ruq kat’iyan
man qilingan. Xozirgacha to’plangan ko’p yillik tajribalarga asoslanib
homiladorlik quyidagi kasalliklarda ijobiy yakunlanishi mumkin.
-o’pka arteriyasining kuchli ifodalanmagan torayishi;
-yurakning o’ng bo’lmachasining katta bo’lmagan zo’riqishi;
-aortaning birinchi darajali koarktatsiyasida (qon bosimi bir maromda
160/90 mm.sim.ust.);
-yurak muskulidagi nuqsonning qorinchalararo to’siqdan pastda
joylashganda;
-bo’lmachalararo to’siqning chegaralangan defektida.
Qorinchalararo to’siq defekti yuqori sohalarda joylashgan tug’ma
nuqsonlarda, o’tuvchi sianoz holatlarda homiladorlikka yo’l qo’ymaslik zarur.
O’pka arteriyasining kuchli ifodalangan stenozida, yurak to’sig’ining katta
defektida, aortaning 2 va 3 darajali koarktatsiyasida (AKB 160/100 va undan
yuqori), «Ko’k poroklar» da homiladorlik va tug’ruq katta xavf tug’diradi.
Gipertrofik kardiomiopatiya - chap qorincha miokardi gipertrofiyasi bilan
tavsiflanadi. Sistola paytida gipertrofiyaga uchragan chap qorincha devorlari bir
- biriga yaqinlashadi va chiqaruv yo’li teshigini berkitib qo’yadi. Yuk ortgandan
oldin va keyin kichrayishi, ham da miokard qisqaruvchanligining ortishi
oqibatida chap qorincha bo’shlig’ida va chiqaruv yo’li orasida bosim
gradientining ortishiga olib keladi, bu esa berqilishi darajasini ko’paytiradi.
Homiladorlik davrida ahvolning yomonlashuvi kuzatilmaydi, chunki umumiy
qon tomir qarshiligining pasayishi OSK ortishi bilan kompensatsiyalanadi.
Kasallik nasliy bo’lib, yuqori penetrantlikdagi autosom - dominant tipda
nasldan - naslga o’tadi. Gipertrofik kardiomiopatiya bilan chakalok tugilish xavfi
50%ga yetadi. Homiladorlikni boshqarishda gipovolemiya profilaktikasini
o’tkazish lozim (betta -adrenostimulyatorlar va boshka shu ta’sirga ega bo’lgan
vositalarni ko’llash qat’iyan man etiladi)
Yurak ishemik kasalligi - homiladorlarda kam uchraydi. Biroq zamonaviy
reproduktiv texnologiyalarning rivojlanishi bilan, xususan sun’iy urug’lantirish
okibatida, katta yoshdagi homiladorlar soni ortib koldi. Shu sababli kasallikning
uchrashi ko’proq kuzatilmoqda. Homiladorlik vaqtida davo muolajalarini yurak
sig’imining ortishiga yo’l ko’ymaslikka qaratilgan. Qat’iy yotoq rejimi buyuriladi.
Tug’ruqlar og’riqsizlantirish bilan boshqariladi.
Yurak poroklari bor homiladorlarda homiladorlikning kechishi xavf
guruhlari tasnifi:
1-daraja Yurak yetishmovchiligi va revmatizm xuruj belgilari sust bo’lgan
yurak nuqsonlari bilan homiladorlik
2-daraja. Yurak yetishmovchiligi Bilan birga xansirash, taxikardiya,
revmatizmning aktiv faza belgilari borligi, (Nesterov A.I. buyicha A1 daraja) va
yurak nuqsonlari bo’lgan homiladorlik.
3-daraja. O’ng qorincha yetishmovchilik belgilari revmatizm aktiv fazasi
(AP) xilpillovchi aritmiya, o’pka gipertenziyasi bo’lgan yurak nuqsoni bor
homiladorlik.
4-daraja. Chap qorincha yetishmovchiligi va xilpillovchi aritmiya, o’pka
gipertenziyasi tromboembolik ko’rinishlar bilan yurak nuqsonlaridagi
homiladorlik.
Ushbu tasnifga asoslanib 1 va 2 darajali xavf guruhlarida bemor kardiolog
va akusher-ginekolog nazorati ostida 3 martalik kasalxonada davo choralarini
olgan xollarda homiladorlik davom ettirilishi mumkin.
Yurak nuqsoni bo’lgan homiladorlarda kuzatiladigan asoratlar:
Homilaning rivojlanishdan orqada kolishi
Erta tug’ruqlar, homila tushishi, yuqori perinatal o’lim va kasallanish
Fetoplasentar yetishmovchilik
Homilaning surunkali dimikishi
Homilada yurak tug’ma nuqsoni rivojlanshi
Normal joylashgan yo’ldoshning muddatidan oldik kuchishi
Homilaning ona ichida rivojlanishdan orqada kolish
UASh taktikasi:
Tashxis quyish va homiladorlikni davom ettirish masalasini xal qilish
uchun kasalxonaga yotkiziladi.
Dastlabki gospitalizatsiya homiladorlikning 12 haftasigacha tashxis
quyish va homiladorlikni davom ettirish masalasini xal qilish uchun
Navbatdagi gospitalizatsiya homiladorlikning 28-32 hafta ichida
homiladorlikni davom ettirish masalasini xal qilish va antirevmatik kardiologik,
shuningdek bachadon yo’ldosh kon aylanishini yaxshilash uchun davolashni
o’tkazish
Yakuniy gospitalizatsiya 37-38 haftada davolash ham da tug’ruqni
tug’ruqni olib borish uslubini tanlashdan iborat
Gemodinamikaning tug’ruqdan keyingi kayta tiklanishi birinchi 48s
ichida sodir bo’ladi. Chilla davrida chap, o’ng yoki total yurak
yetishmovchiligi,o’pka arteriyasi tromboemboliyasi, kollaps, revmatik
jarayonning kuzishi, yiringli yallig’li kasalliklar yuzaga kelishi mumkin. Shularni
hisobga olgan xolda UASh tukan ayol uyiga borishlar sonini ko’paytirishi kerak
Fertil yoshdagi ayollarni xar yillik sifatli dispanserizatsiya qilish
Homiladolikka mutloq qarshiliklar bo’lgan ayollarga kontrasepsiyaning
samarali usullarini qullash (ChPK, BIV, spermitsidlar, DXS)
Homiladorlikni davom ettirish uchun mutlak qarshi ko’rsatmalar:
Antirevmatik terapiiyaning samarasi bulmaganda.
Mitral klapanning 2-3 darajali stenozi
Komissurotomiyadan keyingi restenoz
Dekompensatsiya bosqichidagi aortal nuqsonlar
Kon aylanishi buzilishi bilan aralash mitral nuqsonlar
Kombinirlangan nuqsonlar
O’pka gipertenziyasi bilan barcha nuqsonlar
Xilpillovchi aritmiya va taxiaritmiya bilan barcha nuqsonlar
Tromboembolik asoratlar bo’lganda
Surunkali revmatik kardit
Kardiomegaliya
Tug’ruqdan keyingi reabilitatsiyasi.
Bemorlarni shifoxonadan uyga yuborilganligi to’g’risidagi ma’lumotni
turar joydagi terapevt va akusher-ginekologlarga bildirish zarurdir, ular
bemorlarni kuchli nazorat ostiga olishlari shart, chunki bu davrda ham
revmatizm kasalligini xuruji va tromboembolik asoratlar rivojlanishi mumkindir.
Shifokorning asosiy vazifasi bo’lib, keyingi muddatda oilani rejalashtirish
va alohida kontraseptiv moddalardan foydalanish yo’llarini ko’rsatishlikdan
iboratdir.
Keyingi homiladorlyk 3—4 yildan keyingina ruxsat beriladi, agar
revmatizm kasalligini xuruji kuzatilganda muddatdan keyingi kamida 2 yildan
keyingina ruxsat beriladi. Keyingi homiladorlikka ruxsat berishni terapevt,
kardiolog, kardio-xirurglar bilan birgaliqda bamaslahat hal qilinishi zarur.
Nafas olish qiyinligi
Muammo
- Ayolda homiladorlik, tug’ruq va chilla davrida nafas qiyinlashishi
kuzatiladi.
Asosiy taktika
- Ayolning ahvolini birlamchi baholang (puls, AQB, nafas, temperatura).
- ayolni chap yonboshigi yotqizing
- v/iga infuziya boshlang va suyuqliklar quying.
- niqob yoki burun kateteri orqali 4-6l/min kislorod bering.
- gemoglobin miqdorini aniqlang.
Ilova №1 Guruxda uyin.
Organayzer: Nafas olish qiyinligi simptomlari asosida tashxislash
Nafas olish qiyinligini tashxislash
Kuzatiladigan
simptomlar, boshqa
o’ziga xos simptomlar
va belgilar
Ba’zan kuzatiladigan
simptomlar va belgilar
Taxminiy diagnoz
Nafas olish qiyinligi
Kon’yunktiva, til, tirnoq
falangalari
oqimtir.
Gemoglobin 7 g/dl yoki
past
Gematokrit 20% yoki
past
Uyquchanlik va tez
charchash
Tirnoqlari yassi yoki
ichiga botgan
Og’ir anemiya
Og’ir
anemiya
simptomlari va belgilari
Shishlar
Yo’tal
Xirillashlar
Oyoqlarda shish
Jigar kattalashishi
Bo’yin venalari shishi
Anemiya
natijasida
yurak yetishmovchiligi
Titroq bilan diastolik
yoki qo’pol sistolik
shovqin
Yurak ritmi buzilishi
Yurak kattalashishi
Xirillash
Sianoz (ko’kimtir)
Yo’tal
Oyoqlarda shish
Jigar kattalashishi
Bo’yin venalari shishi
Yurak kassalliklari
natijasida yurak
yetishmovchiligi
Nafas olish qiyinligi
Yuqori harorat
Balg’amli yo’tal
Ko’krakda og’riq
O’pka
to’qimasining
zichlashishi
Ovoz bo’g’ilishi
Tez-tez nafas olish
xirillash/shig’illash
Zotiljam
Nafas olish qiyinligi
Shovqinli nafas
Gipertenziya
Proteinuriya
Balg’amli yo’tal
Xirillash/shig’illash
Xirillash
Bronxial astma
Preelampsiya bilan
bog’liq o’pka shishi
Davolash
Og’ir anemiya
- zarur bo’lsa, qon quyish
- qon mahsulotlarini qo’llang;
- har bir birlik qon quyilgandan so’ng v/iga 40 mg furosemid yuboring
Agar xvfli bezgak taxmin qilinsaog’ir bezgakdek olib boring.
- temir sulfati yoki temir fumerati 120mg peroral PLYuS folievaya kislota
400mkg peroral kuniga bir marta homiladorloikda 6 oy davomida va
tug’ruqdan so’ng 3 oy davomida.
Gijjali invaziya endemik zonalarida (tarqalish – 20% yoki undan ortiq),
quyidagi davolash sxemasidan birini tayinlang:
- albendazol 400mg peroral bir marta yoki 100mg kuniga 2 mahal 3 kun
davomida;
- YoKI levamizol 2,5 mg 1kg/tana og’irligiga peroral 1 mahaldan 3 kun;
- YoKI mebendazol 500mg peroral bir marta yoki 100 mg kuniga 2 mahal
3 kun;
Agar ijjali invaziyasi yuqori endemik bo’lsa, (tarqalish – 20% yoki yuqori),
ushbu davoni 12 haftadan so’ng takrorlang.
Yurak yetishmovchiligi
| 