Akusherlik va genekologiyada hamshiralik ishi

darhol bajarilishi lozim. Vaqt o’tishi bilan ag’darilib qolgan bachadon atrofidagi 
aylana taranglashib, bachadonning ichi esa qonga to’lib qolishi mumkin. 
Eslatma: Bachadonning ag’darilib qolishini korreksiya qilmaguncha, 
uterotoniklar ishlatmang. 
Agar qon ketishi davom etaversa, krovat oddi testidan foydalanib, qonning 
ivishini tekshiring. Qonning sekin ivishi (7 minutdan ko’proq) yoki qon yumshoq 
ivisa va tez buzilib ketsa, koagulopatiyani taxmin qilsh zarur.
Bachadonni korreksiya qilib bo’lgandan so’ng, antibiotiklar yuboring. 
° ampitsillin 2 g v/iga va metronidazol 500 mg v/iga;
° yoki sefazolin 1 g v/iga va metronidazol 500 mg v/iga; 
Agar infeksiyaning belgilari bo’lsa (tana harorati baland, qindagi 
ajramalarning hidi sassiq) xuddi metritdagi singari antibiotiklar buyuring. 
Agar nekrozga shubha qilsangiz qin sohasidan gisterektomiya qiling. Bu 
ayolni maxsus markazga olib o’tishni talab etadi. 
Tug’ruqdan keyin kech («ikkilamchi») qon ketishi. 
Agar og’ir anemiya (gemoglobin 70 g/l yoki gematokrit 20% past) bo’lsa 
qon quying va temir preparatlarini va folat kislota bering. 
Agar infeksiyaning belgilari bo’lsa (tana harorati baland,qindagi 
ajralmalarning hidi sassiq) xuddi metritdagi singari antibiotiklar buyuring.Kech 
yoki cho’zilgan TKQK metritning belgisi bo’lishi mumkin uterotoniklar bering. 
Agar bachadon bo’yni ochiq bo’lsa, qo’l bilan bachadonni 
tekshirib,bo’shliqdan qon laxtalari va yo’ldoshning fragmentlarini olib tashlang. 
Bachadonni qo’l bilan tekshirish texnikasi yo’ldoshning ushlanib qolishidagi 
kabi bajariladi. 
Agar bachadon bo’yni o’z xoliga qaytgan bo’lsa, unda bachadon 
bo’shlig’idagi yo’ldoshning qoldiqlarini evakuatsiya qiling. 
Ba’zi hollarda qon ketishi davom etsa, bachadon va bachadon-tuxumdon 
arteriyalarini boylang yoki gisterektomiya qiling. 
Trofoblastik kasallikni yo’qligini tekshirish uchun iloji bo’lsa,bachadon 
ichidan qirib olingan narsalarni yoki gisterektomiya qilingan materialni 
gistologik tekshiruvga bering.
Test savollari 
1. Kuyidagi xollarda oksitotsin yuborilmaydi 
A.Dard sustligi 
B.Xomila oldi suvi erta ketganda 
V.kup xomildalik 
G.kupsuvlilik 
D.Xomila xarakati kiyinlashganda 
2. Xomila dumbasi bilan kelganda mekoniy xosil bulishi 

A.Xar doim xomila disstresini bildiradi 
B.Agar xomila yurak urishi yaxshi bulsa disstres belgisi hisoblanmaydi 
V.Kesar kesishga kursatma buladi 
G.Xomila gipoksiyasini bildiradi 
D.Xomilani chanogidan tortib tugdirishga kursatma 
3. Kup xomilalikda birinchi xomila kundalang joylashgan bulsa 
A. Tugruk normal olib boriladi 
B. Xomilani aylantirish lozim 
B. Kesar kesish lozim 
G. Vakuum-ekstraktor kuyish kerak
D. Akusherlik kiskichi kuyish kerak 
4. Tugrukda xomila desstresi aniklansa 
A. Oksitotsin kuyilayotgan bulsa, tuxtatish lozim 
B. Oksitotsin mikdorini kamaytirish 
B. Oksitotsin tezligini kamaytirish 
G. Yukoridagilarning xech biri emas 
D. Oksitotsinga spazmolitiklar kushiladi 
5. Xomila yurak urishi tezlashishi kuyidagi bilan boglik 
A. Ona xarorati yukoriligi 
B. Onaning yurak urishi tezlashtiruvchi dori kabul kilishi 
B. Ona gipertenziyasi bilan 
G. Yukoridagilarningbarchasi 
Vaziyatli masala
Ayollar maslaxatxonasiga xomilador ayol murojaat qildi. Ko’zdan 
kechirilganda ayolning bo’yi past,152sm, tana tuzilishi infantil tipda,chanoq 
o’lchamlari 24-26-28-18sm. Qin orqali tekshirilganda bachadon 12 xaftalik 
muddatiga qadar kattalashgan, xarakatchan, Diagonal konyugata 11sm. 
DIAGNOZI, nima qilish kerak? 
Nazorat savollari 
1 Chanoq suyagining o’lchamlari 
2.Homiladorlikda ayollar organizmida ro’y beradigan o’zgarishlar.
3 Homiladorlik davrida moddalar almashinuvi 
4 Homiladorlikka diagnoz qo’yish usullari. 
5 Qin orqali tekshirish
6. Homiladorlikning dastlabki davrini aniqlash
7. Homiladorlikni kechki muddatlarda aniqlash
8. Birinchi va qayta homiladorlikni aniqlash
9.Homilaning tirik yoki o’lganini aniqlash
10. Homiladorlikning davom etishi, uning muddati va tug’ish vaqtini 

aniqlash
11. 30 haftalik homiladorlikni aniqlash mezoni 
CHILLA DAVRI FIZIOLOGIYASI VA POTOLOGIYASIDA HAMSHIRALIK 
PARVARISHI 
REJA: 
1. Tug’ruqdan keyingi davr fiziologiyasi
2. Chilla davrini olib borish
3. Yangi tug’ilgan sog’lom chaqaloqlarni baxolash va parvarishlash
4. Tukkan ayollarni ambulator olib borish mezonlari
5. Kelib chikish ehtimoli bo’lgan asoratlar, ularning diagnostikasi
6. Ko’krak bilan oziqlantirish tamoyillari, karshi ko’rsatmalar 
7. Ko’krak bilan emizishning rolini ko’rsatish. 
Chilla davri homilaning tug’ilgan paytidan boshlanib, 6-8 hafta davom 
etadi. Homiladorlik va tug’ruq munosabati bilan ro’y bergan o’zgarishlarning 
deyarli hammasi chilla davrida barham topadi. Ayolning jinsiy apparati 
homiladorlikdan oldingi ahvoliga deyarli batamom qaytadi. Bola 
emizmaydigan ba’zi ayollar chilla davri tugashi bilan yana hayz ko’ra boshlaydi, 
emizikli onalar kechroq (ko’pincha emizish davri tugagandan keyin) hayz 
ko’radi. Emizikli ayollardan faqat ba’zilari tug’ruqdan 6-8 hafta keyin hayz ko’ra 
boshlaydi. 
Jinsiy a’zolarning o’z asliga qaytish jarayoni-involyusiya. Yo’ldosh 
tushgach, bachadon yaxshi qisqaradi, shar shaklliga kiradi, konsistensiyasi 
zichlashadi, boylam apparati cho’zilgani uchun bachadon ancha harakatchan 
bo’lib qoladi. Tug’ruqdan keyin qin ilvillagan, keng, tashqi jinsiy a’zolar 
shishgan, bo’rtgan, jinsiy yoriq ochiq bo’ladi. Tashqi jinsiy a’zolar va qin 
devorlari ko’pincha yoriladi va chaqalanadi. 
Chilla davridagi septik kasalliklar tug’ruq vaqtida hosil bo’lgan jarohat 
yuzalari orqali mikroblar kirishi natijasida kelib chiqadi. Chilladagi kasalliklarning 
etiologiyasi tahlil qilinar ekan, bu kasalliklarning polietiologik xususiyatga ega 
ekanligiga ahamiyat berish kerak. Amalda esa bu kasalliklarning sababi ko’proq 
patogen stafilokok va streptokokklardir. Hozirgi vaqtda grammusbat anaerob 
kokklar, mikroblar assotsiatsiyasi, bakteroidlar, genital miqoplazma, tilla-rang 
stafilokokklar kasallik qo’zg’atuvchi mikroorganizmlar sanaladi. 
Infeksiyaning birlamchi o’chog’i bo’lib bachadon hisoblanadi. Chilladagi 
septik kasalliklar S. V, Sazonov va A. V. Bartels klassifikatsiyasi bo’yicha yagona 
jarayon bo’lib quyidagi bosqichlarga bo’linadi: 
Birinchi bosqich-infeksiya tug’ruq jarohati sohasida chegaralangan bo’ladi 
(oraliq, qin devori, bachadn bo’ynidagi tug’ruq yarasi, endometrit). 

Ikkinchi bosqich-infeksiya birlamchi o’choqdan tashqari chiqadi, lekin 
chegaralanganicha qoladi: metrit, metrotromboflebit, parametrit, chanoq 
venalarining tromboflebiti va son venasining chegaralangan tromboflebiti, 
pelvioperitonit. 
Uchinchi bosqich-infeksiya og’irligi jihatidan tarqalgan infeksiyaga yaqin 
turadi: diffuz peritonit, avj oluvchi tromboflebit. 
To’rtinchi bosqich-keng tarqalgan infeksiya (umumiy septik kasalliklar): 
septitsemiya, septikopiemiya, septik shok. 
Hozirgi vaqtda akusherlikda kasallikni aniqlash va uni davolashning yangi 
usullari qo’llanilmoqdakim, bu usullar infeksiya kikrishiga va uning 
tarqalishishga yo’l ochib berishi mumkin (amniotsentez, amnioskopiya, kesar 
kesish). 
Chilla davri infeksiyasining ba’zi turlari: 
Tug’ruq yarasi- oraliq, qin devori va bachadon bo’ynida bo’lib, bunda kasal 
jinsiy a’zolari sohasida og’riq seziladi, tana harorati 38 S gacha ko’tariladi. Bu 
hol 4-5 kun davom etadi, yaraning yuzasi yiringli kir kulrang yoki sarg’imtil 
kulrang parda bilan qoplanib, bu parda to’qimadan juda qiyin ajraladi, yara 
osongina qonaydi. Yara atrofida shish va yallig’lanish ( qizarish) paydo bo’ladi. 
Davosi: nekroz parda bo’lsa 10% li natriy xlorid eritmasiga doka salfetkani 
ho’llab yaraga bostiriladi. Antibiotikli malhamlar surtiladi. Oraliq tikilgan bo’lsa, 
choklarni yechish zarur, agar yiring bo’lmasa malhamlar, UVCh, kvars qo’yiladi. 
Endometrit-ko’pincha aseptika va antiseptika qoidalarini buzish, uzoq 
muddatga cho’zilgan tug’ruq, suvsiz davrning cho’zilishi, ayollarning tug’ruqda 
jarohatlanishi, operativ usul bilan tug’dirish, tug’ruqda ko’p qon ketishi, 
tug’ruqdan keyin septik kasalliklar vujudga kelishiga zamin yaratadi. 
Klinikasi: harorat ko’tarilib, tomir urishi tezlashadi. Sassiq hidli chiqindilar 
keladi, loximetra va subinvolyusiya bo’lib turadi. 
Davosi: antibakterial, desensiblizatsiyalovchi, bachadonni qisqartiruvchi 
dorilar. Bachadon tbo’shlig’iga antiseptik (dioksidin, antibiotiklar) dorilar 
yuborilib, instillyatsiya qilinadi, qorinning pastki qismiga muz qo’yiladi, qonning 
reologik xususiyatlarini normallashtiradigan dorilar: oqsil komponentlari-
gammaglobulin, plazma, antikoagulyantlarishlatiladi. Davolash bakteriologik 
tekshirish nazoratida olib boriladi. 
Muvaffakiyatli emizish tomon «11 qadam»: 
1.Ko’krakbilan emizish buyicha joiy kilingan koidalarga kat’iyan amal 
kilishi,ularni tibbiy xodimlar va tukan ayollarga muntazam yetkazib turishi. 
2.Barcha tibbiy xodimlarni ko’krak bilan emizishni ish jarayoniga tatbik 
etish borasida zarur bo’lgan kunikmalarga urgatish. 

3.Barcha xomilador ayollarni emizishning afzalliklari va kanday emizish 
kerakligidan xabardor kilish. 
4.Bola tug’ilgandan keyin yarim soat ichida emizishni boshlashda onalarga 
yordam berish. 
5.Onalarga kanday emizishni ham da uz farzandi bilan vaqtincha bulla 
olmagan xolda sut xosil bo’lishini kuvvatlab turishni kursatish. 
6.Tibbiy ko’rsatmalardan tashqari xollarda chaqaloqka ona sutidan boshka 
xech kanday ovqat va ichimlik bermasligi. 
7.Onalar va chaqaloqlarning bir palatada tunu kun birga bo’lishini 
amaliyotga kiritishi. 
8.Gudakni rejali emas, balki talabiga kura emizilishini ragbatlantirilishi. 
9.Ko’krak bilan emizilayotgan yangi tug’ilgan chaqaloqlarga ona kukragini 
rad etuvchi xech kanday vositalar va tinchlantiruvchi moddalar(surgich) 
berilmasligi. 
10.Emizishni kullab-kuvvatlovchi guruxlar tuzilishini ragbatlantirishi ham da 
tug’ruqxonadan yoki shifoxonalardan chiqarilayotgan onalarni shunday 
guruxlarga yuborishi lozim. 
11.KVP,shifoxonalarda 
ko’krak 
bilan 
emizishni 
targibot 
kilish,ragbatlantirishni kullab-kuvvatlanishi. 
Ko’krak sutining afzalliklari: 
A)bolaga zarur bo’lgan ozuqa moddalardan iborat 
B)bola organizmida yengil xazm buladi va samaradorligi yukori buladi. 
V)bolani infeksiyadan ximoya kiladi.. 
Sut tarkibidagi o’zgarishlar 
Og’iz suti-bu tug’ruqdan keyingi bir necha kun davomida ayolning 
ko’kraklarida ishlab chikiladigan sutdir.U kuyuk, sargish rangda buladi 
Yetilgan sut- bu sut bir necha kundan keyin xosil bo’lib,sutning mikdori 
oshadi. 
Ertangi sut- bu emizishning boshida ajraladigan sut. 
Kechki sut- bu emizishning oxirida xosil buladigan sut 
Bolani ko’krak oldi xolatlari: 
1.Chaqaloqning boshi va tanasi bir to’g’ri chizikda turishi kerak. 
2.Chaqaloqning yuzi ko’krakka karagan, burni esa ko’krak uchi satxida 
joylashgan 
3.Chaqaloq onasiga yakin tutiladi. 
4.Agar chaqaloq yangi tug’ilgan payti bulsa, uning fakat boshi va yelkasini 
emas, balki butun tanasini tutib turish lozim. 
Sut xosil bo’lishida prolaktin va oksitotsin gormonlari faol ishtirok etadi 
Samarali emizishning 4ta asosiy jihatlari: 

1.Bolaning og’zi katta ochilgan. 
2.Pastki labi tashqariga kayrilgan. 
3.Bolaning engagi onaning kukragiga tegib turadi. 
4.Bola ogziga korachikni pastki qismini kuprok olgan. 
Emizishni muvaffakiyatli kechishiga chaqaloqning tutib olish, surish va 
yutish reflekslari yordam beradi. 
LAU(laktatsion amenoreya usuli)- bu bolani istisnosiz ko’krak bilan emizish 
vaqtida bola 6 oylik bulgunga kadar,xayz kurmagan takdirda emizikli ayolning 
xomilador bulmasligidir. 
Ko’krak bilan emizishga ona va bola tomonidan qarshiliklar: 
Ona tomonidan-OIV/OITS 
Bola tomonidan-ona sutini kutara olmaslik. 
Kam vaznli va bemor bolalarni ovqatlantirish 
Tug’ilgandagi kam vaznli (TKV) termini deb- tug’ilganda tana vaznining 
2500g dan kam bo’lish aytiladi.Bunga muddatidan oldin tug’ilgan chala va 
gestatsion yoshiga nisbatan kichik bolalarkiradi.Kam vaznli bolalarda 
infeksiyaga chalinish xavfi yukori,shu sababadan ular kata bolalarga nisbatan 
ko’krak sutiga kuprok darajada muxtojdirlar.Bola dastlabki bir necha kun 
davomida og’iz orqali ovqatlana olmasligi mumkin. U tomir orqali oziklanishga 
muxtoj bo’lishi mumkin.Bola ovqatni kutara oladigan bo’lgandan sung, og’iz 
orqali ovqatlantirishni boshlash kerak. 
Gestatsion yoshi 30-32 xaftadan kichik bolalarni nazogastral zond orqali 
ovqatlantirish lozim.Sogilgan ko’krak sutini zond orqali berish kerak.Agar iloji 
bulsa, bolani ona kulida ushlashga va u bilan har kuni teri-teriga muloqatda 
bo’lishiga sharoit yaratish kerak,bu ko’krak sutini kuprok ajralishiga imkon 
yaratadi. 
Gestatsion yoshi 30-32 xaftalik bolalarni kichik piyolacha va kichik 
koshikcha orqali ovqatlantirilsa buladi.Bu yoshda ovqatlantirishning yana bir 
usuli bola ogziga sutni to’g’ridan-to’g’ri sogish hisoblanadi. 
Gestatsion yoshi 32 xaftadan kata bo’lgan bolalar ko’krakni emishlari 
mumkin.Bola uzini yaxshi xis kilgandayok bolani ko’krakka kuyishga onaga 
ruxsat berish mumkin. 
Ko’krak bilan ema olmaydigan bolalar uchun beriladigan sut mikdori. 
2500g dan yukori vaznda bo’lgan bolalar uchun: 
1kg tana vazniga kuniga 150ml dan sut 
Sutni umumiy mikdorini 8ta ovqatlanishga bo’lib,har 3 soatda berish lozim. 
2500g dan kichik vaznda bo’lgan kam vaznli bolalar uchun: 
60ml/kg vazndan boshlash kerak. 

Har kuni umumiy sut mikdorini 20 ml/kg tana vazniga oshirib borib,toki 
bola kuniga 200mldan sut olsin.Umumiy sut mikdorini 8-12 martalik 
emizishlarga bo’lish va har 2-3soatda emizish lozim. 
Bolaning tana vazni 1800g ga yetmaguncha yoki butunlay ko’krak bilan 
emizishga utmaguncha ovqatlantirish kerak. 
Kukrak sutining aham iyati. O’zSSVning 3 mart 2006 yildagi 81 sonli 
“O’zbekiston Respublikasida qo’krak bilan boqishni himoyalash chora-tadbirlari 
va Bolaga Do’stona Munosabatdagi Shifoxona Tashabbusini yanada 
kengaytirish” to’g’risidagi buyrug’i JSST va YuNISEF ko’rsatmalari asosida 
amaliyotga kiritildi.
Bu buyruqning maqsadi: 
Respublikadagi hamma tug’ruq muassasalarini “Bolaga Do’stona 
munosabatdagi shifoxona” sertifikatini olishga tayyorlash. 
Bolaga Do’stona munosabatdagi muassasa tashabbusini sog’liqni saqlash 
tizimidagi birlamchi tibbiy sanitariya yordami ambulator bo’g’imiga tarqatish. 
Istisnosiz faqat ko’krak suti bilan boqishni 6 oylikkacha bo’lgan bolalar 
o’rtasida 70-80% ga yetkazish. 
Bu buyruqdagi keltirilgan ilovalarni mazmun moxiyati quyidagilardan 
iborat: 
1 ilova. Bolaga Do’stona Munosabatdagi Shifoxona to’g’risidagi nizom. Bu 
ilovaga ko’krak suti bilan boqishning 11 ta qadami kiritilgan. 
2 ilova. “Bolaga Do’stona Munosabatdagi Shifoxona” nomini olishga 
xarakat qilayotgan muassasani o’zini-o’zi baholash to’g’risidagi instruksiya. 
Buni amalga oshirishda ko’krak suti bilan boqishni har bir qadami taxlil qilinadi 
va anketadagi savollarga javob beriladi, agarda har bir qadam bo’yicha 80% 
ijobiy javob olinsa, bu qadam bajarilgan hisoblanadi. 
3 ilova. Bolalar shifoxonasi va poliklinikalarda “Ko’krak suti bilan 
boqishning 10 ta qadami” ni qo’llash. 
Buni amaliyotga kiritish uchun sertifikatga ega bo’lgan tug’ruqxonada 
faoliyat yuritayotgan xodimlarni ularga ko’maklashish uchun jalb qilish zarur. 
Bu esa “Ko’krak suti bilan boqish” ni 11 – qadamini bajarishga yordam beradi. 
Bolaga Do’stona Munosabatdagi Shifoxona Tashabbusi 
maqomini olishni 11 ta tamoili: 
Muntazam ravishda hamma tibbiyot xodimlariga yetkazib turadigan 
ko’krak suti bilan boqishni maqsad va masalalari bayon qilingan yozma 
ravishdagi hujjatga ega bo’lish. 
Hamma tibbiyot xodimlarini onalarga maslahat bera oladigan 
ko’nikmalarga o’rgatish. 

Hamma xomilador va tuqqan ayollarga ko’krak suti bilan boqishni 
afzalliklari haqida ma’lumot berish. 
Tug’ruqdan keyin 30 daqiqa ichida hamma onalarga ko’krak bilan 
boqishda ko’maklashish. 
Onalarga qanday emizishni va o’z farzandi bilan vaqtinchalik birga 
bo’lmaganda laktatsiyani saqlab qolish usullarni o’rgatish. 
Tibbiy ko’rsatmalardan mustasno chaqaloqlarga 6 oylikkacha ko’krak 
sutidan boshqa hech qanday begona ovqat va suyuqliklarni bermaslik. 
Ona va bolani kechayu-kunduz bir xonada bo’lishini amalda qo’llash. 
Ko’krak bilan boqishni talabiga qarab amalga oshirish. 
Ko’krak suti bilan boqilayotgan chaqaloqlarga ko’krakni eslatuvchi hech 
qanday tinchlantiruvchi vosita va moslamalarni bermaslik. 
Onalarni qo’llab-quvvatlovchi guruhlarni tashqil qilishni rag’batlantirish va 
onalarni maslaxat olish uchun bu guruhlarga jalb qilish. 
Xududda sertifikatli muassasalarni kengaytirish maqsadida kamida 2 ta 
DPM ni Bolaga Do’stona Munosabatdagi Shifoxona maqomini olishga 
ko’maklashish. 
Quyidagi qoidalarga amal qilish ko’krak suti bilan boqish yanada 
muvaffaqiyatli bo’lishini ta’minlaydi: 
Tug’ruqdan so’ng go’dakni ko’krakka mumkin qadar erta tutish. 
24 soat davomida bolaning talabiga ko’ra emishiga ko’maklashish. 
24 soat davomida ona va bolaning bir xonada birga bo’lishi. 
Onani ko’krak suti bilan boqishning afzalliklari va sun’iy ovqatlantirish xavf-
xatarlari to’g’risidagi ma’lumotlar bilan ta’minlash. 
Shishachadan boqish va sun’iy ovqatlar ishlatilishining oldini olish. 
Ko’krak suti bilan boqishga xalal beruvchi shifoxona amaliyotini oldini 
olish. 

Download 6,89 Mb.